Có lẽ ở nước ta, không có hệ sinh thái nào gợi cho người ta cảm giác buồn và nê địa, hoang sơ như hệ sinh thái rừng ngập mặn.
sang bao lăm năm bồi đắp, các bãi lầy ven biển đã trở nên các vạt rừng với những loài cây đặc trưng như sú, vẹt, đước, bần…
Và đó cũng là khi người ta không kiếm củi ở trên rừng mà đi xuống biển.
Cây vẹt – loài cây nước mặn “chan hòa”
Gọi “chan hòa” là vì sự gần gũi và những đóng góp của cây vẹt đối với đời sống con người. Trong chiến tranh, những cánh rừng vẹt trở nên nơi cho quân nhân ta ẩn trú. Trong hòa bình, cây vẹt trở về với giá trị ban đầu và vĩnh cửu của nó là phòng hộ ven biển, chắn gió, chắn sóng…
Thật vậy, người Nam Bộ đã có bài dân ca “ Lý chèo đưa cá ông ” và thiết tưởng, ta cũng cần lắm một bài ca viết về những loài thực vật đã chở che, bảo vệ đời sống con người.
Cây vẹt không chỉ “chan hòa” ở sự che chở mà còn ở sự cống hiến. Bạn biết đấy, vẹt là một nhóm những loại cây lấy gỗ với trữ lượng lớn và củi vẹt cũng là loại củi cháy rất đượm. Này nhé, củi tươi chặt ra, bó thành bó rồi để một góc ngoài trời cho nước mưa rửa trôi bớt cái chất mặn, sau đó đợi nắng gió hong khô thì ta đem vào nhà, chất vào cự.
Còn một giá trị của cây vẹt nữa, đó là trở nên nơi tập kết cá tôm và các loài động vật thủy sinh khác. Riêng bản thân nó, cây sinh ra quả để khi già, những quả này rụng xuống rồi theo con nước đẩy đưa khắp các bãi lầy. Nhờ nước và chất dinh dưỡng, chúng mau chóng mọc rễ, phát triển thành cây (cũng có loài “sinh con” như vẹt đen mà chúng tôi sẽ đề cập dưới đây).
Phân biệt một số loài vẹt
Gọi là cây vẹt nhưng trên thực tại, có nhiều loại vẹt khác nhau sinh sống khắp các vùng ngập mặn ven biển nước ta từ Bắc tới Nam, đặc biệt là các bãi lầy ven biển Nam Bộ. Trong số đó, có thể kể đến vẹt rễ lồi, vẹt đen, vẹt dìa, vẹt trụ.
Vẹt rễ lồi
1. Vẹt rễ lồi (vẹt dù)
Vẹt rễ lồi có tên khoa học là Bruguiera gymnorrhiza, thuộc họ Đước. Cây này có những đặc điểm nhận dạng như:
- Có rễ thở.
- Lá có hình bầu dục.
- Hoa mọc chơ vơ ở nách lá và có màu trắng kem.
- Quả có các lá đài cong về phía phôi, khi già tự rơi xuống bùn nước rồi mọc rễ (1) ( ).
2. Cây vẹt đen
Đây là một trong những loại vẹt phổ quát nhất. Cây có tên khoa học là Bruguiera sexangula, thuộc họ Đước.
Vẹt đen “sinh con”
Cây có những đặc điểm đáng chú ý như:
- Là cây có khả năng “sinh con” và điều này được hiểu như sau: trong khi ở các loài vẹt khác, hạt của nó tách khỏi cây mẹ, rơi xuống bùn rồi mới thu nhận chất dinh dưỡng và nước để nảy mầm thì ở cây vẹt đen, hạt của nó nảy mầm ngay khi còn trên cây mẹ và khi cây con đã phát triển cơ bản mới tách khỏi cơ thể mẹ, rơi xuống nước – điều này giúp cây thích nghi cao hơn với môi trường ngập mặn và giúp tăng tỉ lệ thành công của quá trình sản xuất).
- Cây có rễ thở.
- Lá hình dầu dục hẹp về hai đầu, có lá kèm.
- Hoa mọc lẻ loi và có màu vàng, có cánh đài.
- Quả còn lá đài và chứa 1 hạt bên trong (1) ( ).
3. Cây vẹt dia (vẹt thang)
Cây vẹt dia có tên khoa học là Kandelia candel, thuộc họ Đước.
Vẹt dia
Loài này có một số đặc điểm nhận dạng như:
- Không có rễ thở.
- Lá thon và có lá kèm.
- Hoa mọc thành xim, màu trắng.
- Quả có đài uống xuống (4).
4. Cây vẹt trụ (vẹt khang)
Vẹt trụ có tên khoa học là Bruguiera cylindrica, thuộc họ Đước.
Vẹt trụ
Cây có các đặc điểm như:
- Lá đơn, hình bầu dục nhọn và có lá kèm.
- Hoa mọc thành xim từ 3 – 5 hoa, màu trắng.
- Quả còn mang đài và chỉ có 1 ô phát triển (4).
Công dụng làm thuốc của cây vẹt
Công dụng làm thuốc của cây vẹt chưa được nghiên cứu nhiều và các công trình y khoa hầu như đều dừng lại ở việc liệt kê một số công dụng cơ bản của vỏ cây. Cụ thể như sau:
- Vỏ vẹt rễ lồi, cây vẹt đen và cây vẹt trụ đều có nhiều tanin nên có vị chát, có công dụng thu liễm, điều trị tiêu chảy.
- Vỏ vẹt dia được dùng chung với can khương (gừng khô), nước hoa hồng và hồ tiêu để điều trị tiểu đường (4).
Tham khảo:
- Tuệ Tĩnh thiền sư, Tuyển tập 3033 Cây thuốc Đông y , trang 1242.
- Vẹt dù , , ngày truy cập: 24/ 12/ 2020.
- Kỳ lạ loài cây độc nhất ở Việt Nam có khả năng đặc biệt: sinh và nuôi con , , ngày truy cập: 24/ 12/ 2020.
- Võ Văn Chi, Từ điển cây thuốc Việt Nam , tập 2, NXB y học, HN, 2018, trang 1161 – 1162.
