Nhắc tới giun đất (địa long), bạn nghĩ đến điều gì? Một loài sinh vật nhũn nhũn đáng sợ hay những chiếc “máy xới tí hon” không ngừng đào bới, làm tơi xốp đất vườn? Nghĩ đến giun, bạn sẽ nghĩ đến sản phẩm phân giun làm nguồn phân hữu cơ cho cây xanh hay cái khúc giun cắt nhỏ mà một thuở trẻ em, ai đó đã làm mồi câu cá?
Và không chỉ có thế. Những con giun đất ấy, người ta còn làm thành các món ăn. Bạn đã nghe đến bánh quy giun đất Nhật Bản hay cháo giun Hàn Quốc rồi chứ? (giun đất chứa rất nhiều đạm và còn vitamin A, D, E nữa đấy nhé! – hiển nhiên chúng chỉ dành cho những ai dám ăn).
Và không dừng lại ở đấy, trùn còn là nguồn dược chất điều trị nhiều bệnh khẩn, ngặt nghèo. Nhất là gần đây, khi các nhà nghiên cứu Ba Lan xác định chất nhờn được chiết xuất từ trùn còn giúp diệt 80 % tế bào ung thư phổi mà không làm ảnh hưởng đến các tế bào thường nhật. Hiển nhiên, đây chỉ là thành tựu bước đầu của nghiên cứu trong ống thử, với sự thay đổi chế về độ ăn, điều kiện sống của trùn (và cả việc làm nóng chất nhờn trùn lên 70 độ C trước khi cho vào tủ lạnh để thí điểm).
Tuy nhiên, nó đã cho thấy tiềm năng làm thuốc của loài động vật đặc biệt này (trên thực tế, các nhà khoa học còn cần một thời gian dài nghiên cứu để đưa thuốc vào thân thể người một cách hiệu quả).
Con giun đất
Cách dùng trùn làm thuốc
giun đất có nhiều loài, trong đó, loài Pheretima asiatica (tức trùn hổ, giun khoang, trùn khoang cổ…) là loài được dùng làm thuốc với các tên gọi như: địa long, khâu dẫn, thổ long, khúc đàn, câu vẫn, ca nữ, phụ dẫn…
Đây là loại giun to, thân có nhiều đốt và có thể dài từ 11 – 38 cm (tuy nhiên chỉ chọn con to từ 0, 5 – 1 cm, nếu lớn hơn hoặc nhỏ hơn thì không dùng). Đặt biệt, ở mặt bụng và ở hai bên thân của nó có 4 đôi lông ngắn rất cứng.
Khi dùng làm thuốc, người ta bắt giun cho vào tro rơm rồi đổ nước ấm vào cho bớt nhớt (hoặc có thể rửa bằng nước phèn chua), sau đó cắt bỏ đầu và đuôi, nhất thiết một đầu thân rồi rạch bụng, rửa sạch đất cát nhiều lần bằng nước ấm cho sạch (có thể rửa bằng rượu), sau đó phơi hay sấy khô.
Địa long và tác dụng làm thuốc
Ở Hàn Quốc, dân gian có món cháo trùn với tác dụng bổ dưỡng và phòng bệnh. Theo y học cựu truyền, trùn (địa long) có vị mặn, hơi tanh và có tính hàn, thông vào 3 kinh Tỳ, Vị, Thận.
trùn phơi khô
Công dụng chủ đạo của giun đất (địa long) là điều trị sốt rét, cao huyết áp, sốt cao phát cuồng, bộ hạ tê bại, co giật và hen suyễn (dùng từ 6 – 12 g, sắc trong 200 ml nước đến khi còn 50 ml nước thì uống). Ngoài ra, trùn còn có các công dụng khác như:
- Điều trị cứng huyết quản, nhức đầu.
- Giúp thanh nhiệt, lợi tiểu và làm thông kinh lạc.
- Điều trị đau nhức xương khớp.
- Giúp giải độc.
- Giúp trấn kinh, điều trị kinh phong cấp tính và kinh niên.
- Điều trị bệnh nhiệt phát cuồng.
- Điều trị liệt nửa người.
Bên cạnh đó, trong trường hợp bị lở vành tai , có thể lấy giun đất (đã phơi khô), đốt tồn tính rồi nghiền nát, trộn với mỡ lợn cho sệt và thoa lên (1) (2).
Ngoài ra, kết quả thể nghiệm lâm sàng còn cho thấy các hoạt chất trong trùn có hiệu quả nhất mực khi được phối hợp cùng xạ trị để điều trị ung thư vòm họng ( ).
Địa long và các bài thuốc điều trị những bệnh ngặt nghèo
1. Điều trị liệt nửa người, không chuyện trò được, miệng méo lệch, sùi bọt mép và bí đại tiện (hoặc bị chứng đi tiểu tiện nhiều lần)
Với các bệnh trên, có thể dùng bài thuốc gồm các vị sau: địa long (giun đất), xuyên khung, đào nhân và hồng hoa (mỗi vị 4 g), đương quy vĩ (8 g), hoàng kỳ (15 g) và xích thược (6 g), sờ soạng cùng sắc trong 600 ml nước, sắc đến khi còn 200 ml nước thì tắt bếp và chia thành 3 lần uống trong ngày.
Lưu ý, nếu các bệnh này là mới phát thì trong 4 thang thuốc đầu nên cho thêm 4 g phòng phong vào nấu cùng, những thang thuốc sau vẫn dùng như các thành phần đã kể.
2. Bài thuốc điều trị những bệnh hiểm, nguy cấp
Các bệnh khẩn ở đây bao gồm:
- Các cảm quan xuất huyết (cửu khiếu xuất huyết).
- Hôn mê không tỉnh lại trong thời kì dài.
- Nội tạng xuất huyết.
- đột phát điên.
- đàn bà bị khí hư nặng (khiến đáy quần luôn ướt sũng và hôi hám, người gầy gò…).
ngoại giả, bài thuốc này cũng có tác dụng nhất thiết đối với các chứng như: phù thận, bụng báng trướng nước, phù tim, phù toàn thân, bí ỉa, trung tiện và tiểu tiện.
Thành phần : địa long (tức giun đất đã phơi khô: dùng 50 g nếu bệnh hồn hậu 15 tuổi trở lên, dùng 30 g nếu bệnh nhân đức 5 – 14 tuổi và 20 g đối với trẻ em từ 2 tháng tuổi đến 4 tuổi), đậu xanh và đậu đen (mỗi loại 100 g), rau bù ngót tươi (khoảng 200 – 300 g).
Bước 1 :
Lấy rau ngót băm nhỏ, sao cho thật thơm và giòn, đậu xanh và đậu đỏ cũng sao cho thơm. Với trùn thì rọc bụng, rửa sạch rồi sao cho thơm giòn, sau đó giã nát.
Bước 2 : Cho sờ soạng vào nồi và nấu (lưu ý nên dùng nồi đất, nồi sành, nồi thủy tinh hay bằng nhôm, bằng gang), sắc với 1,2 lít nước đến khi nước rút còn nửa chén thì cho người bệnh uống (cậy răng đổ vào).
Bài thuốc này thơm ngon và dễ uống, hơn nữa, sau khi dùng thang đầu sẽ thấy hiệu quả ngay. Tuy nhiên, người bệnh nên dùng 3 thang (3 ngày) để bệnh khỏi hoàn toàn (buổi tối uống nước nhất, buổi sáng uống nước nhì và có thể cho thêm đường vào thuốc) (1).
Lưu ý khi dùng địa long
- trùn có nhiều hoạt tính quý nhưng theo kết quả nghiên cứu, trong thân trùn vẫn có chất độc terastro lumbrolysin. cho nên, các bệnh nhân nên tham khảo quan điểm bác sĩ trước khi sử dụng.
- Với những người bị bệnh mà không do thực nhiệt gây nên thì cũng không nên dùng (vì trùn có tính hàn).
- Tránh nhầm lẫn trùn với rắn giun vì hai loài này na ná nhau và cùng sống trong đất (tuy nhiên dược tính thì khác nhau hẳn).
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nxb y học, 1999, trang 976.
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam , tập 1, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 1125.
- Prospective study of radiosensitizing activity of three Chinese herbal agents in combination in the treatment of nasopharyngeal carcinoma , , ngày truy cập: 26/ 02/ 2019,
