Ở Trung Quốc, cứ vào mùa đông, khi rất nhiều loài cây đều héo úa thì cây khoản đông hoa ( Tussilago farfara ) lại nở hoa vàng .
Thế là người ta lựa những nụ hoa chưa nở, thu hái giữa tiết trời lạnh giá để đem về làm thuốc. Do đó, trong y khoa cựu truyền, bạn thường nghe nhắc đến khoản đông hoa (KĐH), đó là hoa của cây khoản đông.
Có thể thấy, ngay từ tên gọi, khoản đông hoa đã đượm mùi Trung Quốc và giờ, nguồn dược liệu này hầu như đều là nhập khẩu. Mặc dù vậy, cây khoản đông vẫn được trồng ở một số tỉnh miền Bắc nước ta (dù rất ít ỏi).
Quá trình sơ chế cây khoản đông
Cây khoản đông sau khi hái về chẳng thể dùng ngay mà phải qua sơ chế. Quá trình sơ chế bao gồm các bước sau:
- Thu hái nụ hoa trước khi tuyết rơi (trước khi mặt đất đóng băng).
- Cắt bỏ cuống hoa, loại bỏ đất bụi và rửa sạch.
- Để ráo và phơi trong chỗ râm mát, có gió lùa cho thuốc khô dần.
- Trước khi dùng, trộn khoản đông hoa với mật ong, cứ 10 kg nụ hoa khô thì trộn với 2, 5 kg mật ong rồi để cho mật ngấm đều trong 2 giờ, sau đó đem sao lên bằng lửa nhỏ. Khi thấy các nụ hoa đã bốc hơi nước hoàn toàn, tay đụng vào không còn dính nháp thì tắt bếp và bảo quản để dùng dần.
Hoa khoản đông phơi khô
Khoản đông hoa có tác dụng gì?
Khoản đông hoa là vị thuốc chuyên về phổi. Với tác dụng làm dịu và chống co thắt, KĐH thông vào phổi, giúp nhuận phổi và đưa khí đi xuống, từ đó giúp giảm ho (cả ho mới phát và ho lâu năm). Ngoài ra, KĐH còn giúp trừ đờm và điều trị các chứng như:
- Ho suyễn nhiều đờm, ho do lao lực và ho ra máu.
- bồi bổ cho các niêm mạc bị viêm loét.
- Điều trị viêm dạ dày và viêm ruột (nhờ tác dụng bổ đối với lớp niêm mạc).
- Điều trị viêm họng, viêm thanh quản và viêm phế quản.
- Điều trị sổ mũi, cảm lạnh.
- Điều trị ho ở người bị nghiện thuốc lá.
Cách dùng khoản đông hoa thông dụng là nấu lấy nước uống, mỗi ngày từ 5 – 9 g. Tuy nhiên, nếu có thời gian, các bạn nên ngâm KĐH trong 1 lít nước, ngâm khoảng 5 phút thì đun lên, sau khi thấy nước sôi được 2 phút thì tắt bếp và để thuốc hãm trong 10 phút nữa. Khi dùng, bạn nên lọc nước thuốc bằng miếng vải để tránh uống phải các sợi tơ của hoa (bạn nên cho thêm chút đường vì khoản đông hoa có vị đắng cay). Mặt khác, bạn cũng nên chia thuốc thành 3 lần uống trong ngày.
Ngoài thuốc sắc, KĐH còn được dùng như liệu pháp xông hơi. Để điều trị ho và khó thở , bạn có thể lấy một lượng vừa đủ KĐH khô, đem đốt lên rồi hớp lấy khói ấy (2) (3) (4) (5).
Một số bài thuốc có dùng khoản đông hoa
Trên thực tiễn, KĐH thường được dùng kết hợp hơn là dùng độc vị. Đó là vì khi dùng phối hợp, KĐH và các vị thuốc khác sẽ qua lại lẫn nhau, đồng thời ức chế độc tính của nhau (nếu có). Có thể kể ra hai thang thuốc thường gặp như:
- Điều trị hen phế quản do hàn (thể hen hàn): dùng khoản đông hoa (KĐH), táo Tàu, tế tân và tử uyển (mỗi vị 12 g) phối hợp cùng với ma hoàng (10 g), một lát gừng tươi (khoảng 4 g), xạ can (6 g), bán hạ chế và ngũ vị tử (mỗi vị 8 g). Cách dùng: nấu lấy nước uống mỗi ngày dùng một thang (2).
- Điều trị lao phổi, ho có đờm và thổ huyết : chuẩn bị một lượng bằng nhau KĐH và bách hợp (mỗi loại đều 120 g), rồi đem hai thứ nhất trí bột, sau đó cho thêm mật ong vào, trộn đều rồi vo thành viên để uống dần (mỗi lần uống khoảng 9 g thuốc viên, ngày uống 3 lần) (4).
Tham khảo:
Cây khoản đông
Khi dùng khoản đông hoa cần lưu ý gì?
- Về độc tính : Vào thời cổ xưa, cây khoản đông được chuộng nhiều nhưng trong thời gian gần đây, các kết quả nghiên cứu cho thấy cây khoản đông mọc ở châu Âu có một lượng độc tố nhỏ có thể gây độc hoặc gây ung thư gan (như senkirkin, tussilagin, senecionin). thành thử, trước khi dùng KĐH làm thuốc, mọi người cần hỏi thêm thầy thuốc (2).
- Đối tượng cần tránh : Những người bị ho mới phát và có biến chứng thì phải cẩn trọng khi dùng khoản đông hoa. Bên cạnh đó, những người đang bị khan tiếng, phế nhiệt, ho ra máu và mủ cũng không nên dùng ( ).
- Về lá khoản đông : Bên cạnh hoa thì lá khoảng đông cũng được dùng điều trị bệnh. Tuy nhiên, người ta ít dùng lá hơn (so với hoa). Khác với nhiều loại lá cây khác, lá cây khoản đông có chứa chất nhày và có hàm lượng kẽm rất cao (5). Tuy nhiên, chúng ta không nên hái lá khoản đông để làm rau ăn vì chúng cũng có dược tính riêng (giúp điều trị ho nhưng không hiệu quả bằng hoa).
Tham khảo :
- Tussilago farfara , ngày truy cập: 02/ 03/ 2020.
- Nguyễn Văn Đàn – Vũ Xuân Quang – Ngô Ngọc Khuyến, Cây hoa chữa bệnh , NXB Y học, 2006, trang 166.
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam , tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 84.
- Phạm Thiệp – Lê Văn Thuần – Bùi Xuân Chương, Cây thuốc bài thuốc và biệt dược , NXB y khoa, 2000, trang 148.
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam , Nxb Y học, 1999, trang 777.
- Khoản đông hoa – thuốc nhuận phế, chỉ khái, hóa đàm , , ngày truy cập: 02/ 03/ 2020.
