Dân gian có câu “khố rách áo ôm” còn trong Đông y thì cũng có loại dây leo tên là “khố rách” (khi dùng làm thuốc thì được gọi là mộc thông). Tuy nhiên, vì sao dây mộc thông lại được gọi là khố rách thì vẫn là một câu hỏi còn bỏ ngỏ.
Nói về mộc thông thì lại can hệ đến “cửu khiếu” mà theo quan niệm dân gian, đó là 9 cửa – 9 lỗ trên thân thể con người để tạo nên sự giao hòa giữa con người với đại vũ trụ.
Theo các ghi chép, còn lại thì mộc thông là vị thuốc giúp thông khiếu (sách Bản kinh có ghi rằng mộc thông là vị thuốc giúp “ thông lợi cửu khiếu, tốt mạch máu “) (1).
Mộc thông là thuốc gì?
Vị thuốc mộc thông được lấy từ phần thân của một số loài dây leo như:
- Dây khố rách (Iodes vitiginea, loài này mọc nhiều ở miền Bắc nước ta. Ở Trung Quốc, nó được gọi là tiểu quả vi hoa đằng 小果微花藤). ngoại giả còn có những loài mọc ở Trung Quốc như:
- Dây thông thảo, ở Trung Quốc gọi là mộc thông (MT) 木通 (Akebia quinata).
- Dây quan (MT) 关木通 (Hocquartia manshuriensis ).
- Dây tiểu (MT) 小木通 (Clematis armandi).
- Dây tam diệp (MT) 三叶木通 (Akebia trifoliata).
Tam diệp mộc thông
Khi dùng làm thuốc, người ta thu lấy phần thân leo, cạo bỏ lớp vỏ bên ngoài rồi thái nhỏ, phơi khô (1) (2) (3) (4).
Phân biệt:
- Ở nước ta, dây ruột gà (vị thuốc uy linh tiên) cũng được gọi là mộc thông. bởi vậy, khi dùng, các bạn cần lưu ý thêm để tránh lầm lẫn.
- Bên cạnh đó, có một loại dây leo khác (có tên khoa học là Clematia vitalba) cũng được gọi là mộc thông. Loại này dễ gây hiểm khi dùng, bởi thế, bạn cần cẩn trọng khi dùng để tránh uống nhầm thuốc (4).
Tính vị
Mộc thông có vị hơi đắng, tính hàn ( ).
Công dụng của mộc thông
Dân gian thường dùng vị thuốc này trong điều trị một số chứng bệnh về đường tiểu, lưu thông khí huyết:
- Tắc tia sữa
- Tiểu ra máu
- Bí tiểu, tiểu rắt
- Phù nề
- Tắc kinh
Các bài thuốc từ mộc thông
Mộc thông có vị đắng, tính hơi hàn và có 3 tác dụng cơ bản là thông khiếu, lợi tiểu và thanh hỏa. Tuy nhiên, trong từng trường hợp cụ thể, vị thuốc này còn có nhiều công dụng và các cách sử dụng, phối hợp khác nhau như:
1. Điều trị tắc tia sữa sau sinh
- Chuẩn bị : 3 – 6 g mộc thông và một đôi chân giò lợn vừa đủ ăn (dùng chân giò trước).
- Thực hiện : Rửa nhẹ thảo dược và làm sạch chân giò rồi cùng cho vào nồi, đổ nước vào, nấu cho chín và chắt lấy nước uống, sau đó ăn cả cái, như vậy sẽ giúp thông sữa lại (hoặc các bạn thêm gạo và nấu thành cháo để ăn cũng được) (2).
2. Giúp hạ sốt, lưu thông máu huyết, điều trị tắc nghẽn mạch máu, tắc sữa, tắc kinh, tiểu tiện khó và tiểu rắt (do thấp nhiệt)
- Chuẩn bị : vị thuốc mộc thông, từ 5 – 10 g.
- Thực hiện : lấy thuốc rửa sơ qua rồi cho vào ấm hoặc nồi thủy tinh, nấu lấy nước uống (1) (2).
Vị thuốc MT khô
3. Điều trị tiểu tiện khó khăn, đau buốt, bức bách (do bọng đái thấp nhiệt)
- Chuẩn bị : các vị mộc thông, trạch tả, xa tiền, nấm trư linh, và ruột n (tức đăng tâm thảo), mỗi loại 6 g.
- Thực hiện : rửa sơ qua các vị thuốc trên với nước lã rồi cho vào ấm, đổ ba chén nước vào, sắc đến khi nước rút còn hơn một chén thì uống (1).
4. Điều trị tắc kinh, bế kinh và mạch máu tắc nghẽn làm cho toàn thân co rút đau đớn
- Chuẩn bị : 10 g mộc thông, 10 g ngưu tất, 12 g sinh địa và 6 g hồng hoa (riêng hồng hoa thì các bạn nên rà soát xem có bị hỏng hóc, mốc mọt không vì vị thuốc này rất hay bị sâu mọt).
- Thực hiện : lấy tất cả các vị thuốc trên rửa thật nhanh với nước, sau đó sắc uống (2).
5. Điều trị tiểu tiện ra máu
- Chuẩn bị : Bài thuốc phối hợp mộc thông với 5 vị thuốc khác, bao gồm: ngưu tất, hoằng bá, thiên môn đông, cam thảo Bắc và sinh địa, mỗi loại đều dùng 4 g.
- Thực hiện : Lấy thuốc rửa qua với nước rồi cho vào ấm, đổ hai chén nước vào và sắc đến khi chất thuốc ra hết (nước rút còn chừng 1/ 3) thì chắt ra và chia thành nhiều lần uống trong ngày (4).
Tham khảo:
Giá bán mộc thông
Vị thuốc này hiện được cung cấp dưới dạng cây khô, với giá bán 150.000đ/kg (Giá chưa bao gồm phí ship)
Lưu ý
Không phải ai cũng có thể dùng được vị thuốc này. Cụ thể, những người đang yếu mệt hoặc đang mang thai không nên dùng. Bên cạnh đó, những người mắc bệnh hoạt tinh, tiểu tiện nhiều và không có chứng thấp nhiệt cũng không nên dùng (1) (2).
- Nguyễn Văn Quý – Nguyễn Phương , Thuốc Bắc thườ ng dùng , NXB y khoa, 2002, trang 168.
- Phạm Thiệp – Lê Văn Thuần – Bùi Xuân Chương, Cây thuốc bài thuốc và biệt dược , NXB y khoa, 2000, trang 185.
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam , tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 294.
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam , Nxb y khoa, 1999, trang 243.
- Mộc thông , , ngày truy cập 19 tháng 5 năm 2020.
