Vì biết bạch hoa xà gây hư thai nên trước đây, một số đàn bà miền núi vì thiếu nhận thức đã dùng rễ cây (đã gọt vỏ) để đặt vào cổ tử cung. Tuy nhiên, cách làm này đã gây ra tai biến nghiêm trọng và làm tai hại đến tính mệnh người dùng.
Được biết, ở Ấn Độ và Nhật Bản, dân gian cũng tán bột rễ cây rồi cho vào khoang tử cung để gây hư thai. Tuy nhiên, cách làm thiếu an toàn này đã gây viêm tử cung trong nhiều trường hợp.
Vậy, cây bạch hoa xà có độc tính như thế nào và khi dùng làm thuốc thì nó có tác dụng gì?
Vài nét về cây bạch hoa xà
Ở Trung Quốc, cây bạch hoa xà (Plumbago zeylanica) được gọi là bạch hoa đan (白花丹). Ở nước ta, ngoài tên gọi này, cây còn được gọi bằng các tên khác như: đuôi công hoa trắng, lài dưa, nhài công, cây chiến, cây lá đinh, cây mộng mắt…
Ngoài Việt Nam và Trung Quốc thì cây còn mọc hoang ở nhiều nước khác như Ấn Độ, Malaysia, Indonesia, Nhật Bản… Trong trường hợp được trồng thì thường là trồng ở các vườn thuốc nam (để điều trị một số bệnh ngoài da).
Hoa bạch hoa xà
Đặc điểm : Cây chỉ cao khoảng 1 m, thân khúc khuỷu, lá mỏng, đầu lá nhọn. Hoa của cây có màu trắng, mọc thành cụm và có tràng hoa dài (1) (2) (3).
Chất độc bạch hoa xà và các cách giải độc
Được biết, trong lá và rễ của cây bạch hoa xà đều có chất plumbagin. Chất này có thể gây viêm da và xung huyết da (trong rễ nhiều hơn trong lá và ở thể tươi thì độc hơn thể khô). Cụ thể:
- Khi tiếp xúc với chất dịch nhựa của cây này thì sẽ bị viêm, đỏ và lột da . Biện pháp : rửa ngay với nước cho thật sạch, nếu da bị lở loét thì phải dùng thuốc mỡ bôi lên (acid boric) (1).
- Nếu vô tình ăn phải lá cây thì sẽ bị thua, ngộ độc . Biện pháp : gây nôn, rửa ruột bằng cách uống tròng trắng trứng, uống cho đến khi nôn (nếu không có trứng thì dùng nước đường). Trong trường hợp ngộ độc nặng, bệnh nhân có diễn tả kém thì sau khi gây nôn phải đưa ngay đến cơ sở y tế gần nhất (để dùng thuốc trợ tim và tiêm truyền huyết thanh).
- Gây hư thai . Biện pháp : cần chóng vánh cho uống thuốc trấn tĩnh rồi tiêm progesterol và vitamin E.
- Tác dụng phụ : Khi dùng làm thuốc uống có thể khiến đau bỏng ở cổ họng, buồn nôn, thậm chí gây là tử vong nếu dùng quá liều. bởi thế, cây thuốc này đẵn chỉ dùng ngoài da.
- Với gia súc: triệu chứng ngộ độc thường gặp là đi tả.
Ngoài ra, để giải độc bạch hoa xà thì ta cũng có thể dùng bài thuốc dân gian gồm 8 g cam thảo Bắc, 16 g kim ngân hoa và 12 g phòng phong, toàn bộ cùng sắc lấy nước uống (1) (2) (3).
Hoa bạch hoa xà
Cách dùng làm thuốc ngoài da
Bạch hoa xà có vị cay, tính nóng và là loại thảo dược có độc. dù rằng vậy, trong Y học cựu truyền, cây thuốc này vẫn được dùng để điều trị các bệnh ngoài da (dùng trong thời kì ngắn). Cụ thể như sau:
- Điều trị đinh nhọt, rắn cắn, sưng vú và tràng nhạc : hái lá tươi giã nát rồi đắp lên, đợi một lát thì gỡ ra, không được đắp lâu vì sẽ gây bỏng da.
- Trường hợp bàn chân bị chai làm cho đau, đi đứng không được : lấy rễ cây (rễ tươi), rửa sạch, giã nát rồi đắp lên vùng da bị chai (lưu ý sau hai tiếng thì gỡ ra).
- Điều trị ghẻ lở và hắc lào : lấy rễ tươi rửa sạch, cắt nhỏ ra rồi phơi trong chỗ mát cho khô dần, sau đó đem ngâm với rượu 70 độ rồi thoa lên da.
- Điều trị phong thấp : lấy rễ cây cắt nhỏ ra rồi ngâm rượu để xoa bóp ngoài da (1) (2).
Như vậy, có thể thấy các bài thuốc có dùng bạch hoa xà thường là bôi thoa ngoài da (để hạn chế khả năng gây độc của thuốc). Mặt khác, việc bôi thoa cũng chỉ dùng trong thời kì ngắn để tránh kích ứng, gây hại cho da.
Lưu ý phân biệt tránh nhẫm lẫn
rốt cục, một điều cần nhấn mạnh là cây bạch hoa xà trong bài viết này khác với cây bạch hoa xà thiệt thảo (tức cỏ lưỡi rắn hoa trắng – Hedyotis diffusa). cho nên, trong sử dụng, các bạn cần chú ý tên gọi để tránh dùng nhầm thuốc nhé!
Tham khảo:
- Trần Công Khánh – Phạm Hải, Cây độc ở Việt Nam , NXB y khoa, trang 41.
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam , tập 1, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 148.
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam , Nxb Y học, 1999, trang 89.
- Bạch hoa xà , , ngày truy cập 29 tháng 7 năm 2020.
