Về làng Chăm, Châu Đốc, An Giang, bạn có thể mua trái bứa (đã xắt lát phơi khô) để về nấu canh chua và cũng có thể tận mắt nhìn thấy những cây bứa bên đường oằn sai trĩu quả.
Giữa cái xứ sở mà người Việt và người Chăm cùng sinh sống, bạn có thể cảm nhận cái không gian đặc trưng của văn hóa, không chỉ qua cách giao tiếp, ăn mặc mà còn trong ẩm thực hàng ngày. Và trái bứa – một loại trái cây gia vị thân thuộc, khi chín thì thơm ngọt lẫn chua chua còn khi nấu canh chua thì người ta bảo:
“ Trái bứa vị đau xót lòng xót dạ
Nhưng đem nấu canh thì vị rất ngon “
Vâng, câu ca ấy đã theo chúng tôi lớn lên hàng ngày để rồi có đôi lúc, tôi tự hỏi rằng trái bứa ấy có phải chăng là sự đau xót của bao lăm cô gái trẻ về nhà chồng, bị hắt hủi, để rồi như trái bứa nấu canh chua, ngon như thế mà vẫn không thể nào làm vừa lòng người dưng khác họ!
Vài nét về trái bứa
Và nói về trái bứa thì cũng có nhiều loại. Có loại bứa quả tròn, vỏ ngoài có các khía múi chạy thành rãnh dọc, khi chín thì vỏ quả chuyển sang màu vàng, có nhiều múi mọng nước bên trong và thuộc loài Garcinia oblongifolia ( ).
Trái bứa (loại vỏ có khía múi)
Cũng có loại bứa nhà, hay còn gọi là bứa nam, tai chua, trái tròn thuôn hơn và nhọn ở đuôi, khi chín vỏ ngoài cũng có màu vàng, không có khía, thuộc loài Garcinia cochinchinensis ( ).
Trái bứa nhà
ngoại giả, còn có nhiều loại bứa khác có hình dạng tương tự hoặc những loại mọc trong rừng, khi chín vỏ chuyển sang màu hồng đào. Trong ẩm thực, trái bứa cũng như lá bứa được dùng trong các món kho chua, canh chua (để thay cho me).
Công dụng của vỏ cây bứa
Bứa Garcinia oblongifolia (loại quả có khía) là loại cây gỗ cao to và vỏ của cây có vị đắng, tính mát nhưng hơi độc. Tuy nhiên, nhờ có dược tính trên trong một số trường hợp, theo chỉ dẫn của bác sĩ, vỏ cây cũng được dùng làm thuốc để điều trị các chứng như:
- Loét dạ dày – tá tràng.
- Viêm dạ dày, viêm ruột.
- Tiêu hóa kém.
Liều lượng : Mỗi ngày sắc uống từ 3 – 10 g vỏ cây đã phơi khô, thái nhỏ.
ngoại giả, khi bị phỏng, chàm, mụn nhọt, sâu quảng, dị ứng, da bị nổi mẩn ngứa…; dân gian cũng dùng vỏ cây bứa tươi, giã nát rồi đắp lên (theo nhà nghiên cứu Võ Văn Chi) (3).
Công dụng của trái bứa
Trái bứa chín (loại vỏ có khía); ngoài việc dùng để ăn tươi như một loại trái cây thì còn được đem nấu canh chua để tạo thêm hương vị (trong trái bứa có các axit hữu cơ và lượng vitamin C khá cao – cứ 100 g thì có 61 mg vitamin C) (4).
Theo kinh nghiệm dân gian, vỏ trái bứa cũng có thể dùng làm thuốc điều trị dị ứng, mẩn ngứa ngoài da và ho ra máu (mỗi ngày dùng 20 g vỏ quả, nấu lấy nước uống) (theo nhà nghiên cứu Đỗ Tất Lợi) (4).
Lưu ý : đàn bà mang thai không nên dùng hoặc phải hỏi thêm ý kiến của thầy thuốc.
Tham khảo:
Các nghiên cứu về cây bứa Garcinia oblongifolia
- Về lá cây : Theo tạp chí Journal of Natural Products , chiết xuất axeton từ lá bứa có hoạt tính chống lại virus EV71 (Enterovirus) gây bệnh chân tay miệng ở trẻ con (đây là chủng virus có độc tính cao, gây ra các biến chứng (như suy tim) và có thể gây tử vong) ( ) ( ).
- Về cành cây : Theo tạp chí Fitoterapia , kết quả nghiên cứu trong ống nghiệm cho thấy một số hoạt chất được chiết xuất từ cành cây bứa có tác dụng chống lại bệnh tiểu đường ( ).
- Về vỏ cây : Theo tạp chí Planta Medica , vỏ cây bứa – vị thuốc cựu truyền Việt Nam có nhiều dược tính, đặc biệt là tác dụng chống oxy hóa và chống ung thư. Cụ thể, chiết xuất 50 % ethanol từ vỏ cây bứa có một số hoạt chất có thể chống lại tế bào ung thư phổi A 549 và ung thư tế bào A 431 ( ).
- Bứa rừng, , ngày truy cập: 15/ 09/ 2020.
- Bứa nhà, , ngày truy cập: 16/ 09/ 2020.
- Võ Văn Chi, Cây thuốc An Giang , Ủy ban Khoa học và kỹ thuật An Giang, 1991, trang 67.
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam , Nxb Y học, 1999, trang 125.
- Quảng Ngãi: Xuất hiện virus Enterovirus 71 (EV71) hiểm nguy , , ngày truy cập: 16/ 09/ 2020.
- Prenylated Benzoylphloroglucinols and Xanthones from the Leaves of Garcinia oblongifolia with Antienteroviral Activity , , ngày truy cập: 16/ 09/ 2020.
- Xanthones from the twigs of Garcinia oblongifolia and their antidiabetic activity , , ngày truy cập: 16/ 09/ 2020.
- Antioxidant and cytotoxic activities of compounds isolated from stem bark of Garcinia oblongifolia (Clusiaceae), a vietnamese medicinal plant , , ngày truy cập: 16/ 09/ 2020.
