Cây ấu tẩu hay còn được gọi là củ ấu tàu, ô đầu, phụ tử…. là một vị thuốc trong đông y. Trong nghề thuốc ai cũng biết về độc tính của vị thuốc này, nó có thể gây độc chết người nên người ta cốt tử dùng ngoài, ít dùng để uống, nếu dùng để uống cần phải chế biến và khử độc rất kỹ.
Phân loại:
Tuy cùng là một vị thuốc nhưng trong đông y có phân rõ ra 2 loại đó là ô đầu và phụ tử, là 2 vị thuốc khác nhau, trong đó:
- Ô đầu (ấu tẩu): là củ ấu tẩu chưa qua chế biến, vị thuốc này rất độc, có thể gây chết người nên chỉ dùng ngoài da.
- Phụ tử : Là thành phẩm đã được chế biến từ củ ấu tẩu, qua nhiều công đoạn đã được khử độc và có thể dùng để uống.
Tên khoa học
Aconitum napellus , thuộc họ mao lương (1) ( ).
biểu lộ cây ấu tẩu (ô đầu)
- Thân: Là loại thân thảo sống lâu năm, thân cây hình trụ nhỏ có lông thưa và ngắn.
- Lá: Lá cây xẻ, lá nhỏ, gần giống lá ngải cứu
- Cây có hoa rất đẹp, hoa màu xanh da trời.
- Rễ củ: Củ màu nâu đen, củ ngắn và có mấu, thường mọc thành từng chùm.
Ấu tẩu mọc ở đâu
Cây có ở Việt Nam nhưng rất ít, nguồn dược liệu cốt yếu nhập khẩu là chính. Hàng nhập từ Trung Quốc có tên gọi phụ tử đã được chế biến và khử độc, dùng làm thuốc uống được.
Cây ấu tàu hay cây Ô đầu
Hoa ô đầu
Củ ô đầu
Vị thuốc phụ tử đã chế biến
Tính vị
Củ ấu tẩu có vị hơi cay và ngọt, tính nóng và có độc.
Thành phần hóa học : Củ có chứa aconitin là một chất độc mạnh ( ). Độc tính này còn có cả trong hạt ấu tẩu ( ).
Công dụng của ấu tẩu
Theo kinh nghiệm dân gian ấu tẩu có những công dụng sau (1):
- Điều trị đau nhức xương khớp
- Giảm nhức mỏi cơ khớp
- Giảm tê bại tuỳ thuộc
- Giảm đau vai gáy
- Tam máu bầm do tụ máu, trấn thương
Cách dùng ấu tẩu
- Ngâm rượu dùng ngoài : Lấy củ rửa sạch, thái thành từng miếng rồi đem ngâm rượu dùng ngoài để xo bóp (Không được uống vì củ có độc tính mạnh) . Tỷ lệ ngâm 1kg củ tươi ngâm khoảng 1,5 lít đến 2 lít rượu. Công dụng: Giảm đau nhức xương khớp, tê bại thuộc hạ, bầm tím.
- Dùng phụ tử đã qua chế biến khử độc để sắc uống : Phụ tử, , quế, thược dược mỗi vị 1gam, đem ngâm với khoảng 100ml rượu ngâm trong khoảng 3 đến 4 ngày là dùng được, rượu này chia nhỏ nhiều lần uống trong ngày. Công dụng: Điều trị đau nhức xương khớp, bán thân bất toại.
Lưu ý : Vị phụ tử đã chế biến có bán ở các hiệu thuốc đông y, khi dùng để uống người bệnh cần được tham vấn của các bác sĩ, không nên tự ý dùng làm thuốc uống.
Một số nghiên cứu về cây ô đầu
- Độc tính của cây ô đầu Aconitum napellus : Nhóm nghiên cứu tại Khoa độc và dược liệu, Đại học Rouen Pháp xác nhận độc tính mạnh từ cây ô đầu sau khi ghi nhận một người đàn ông 21 tuổi bị ngộ độc sau khi uống Aconitum napellus tự chế dạng viên nang, với các trình diễn.# ngộ độc buồn nôn, tiêu chảy, chóng mặt, đau ngực, khó thở ( ).
- Xác định trường hợp ngộ độc do dùng hạt ô đầu : Một nhóm bác sĩ tại Viện tim texas ghi nhận, một người đàn ông 28 tuổi đã uống một lượng hạt giống của cây Aconitum napellus với mục đích tự tự và đã bị ngộ độc cấp với các biển hiện buồn nôn, khó thở, rối loạn nhịp tim và tiêu chảy ( ).
Tham khảo :
- Ấu ô đầu , Sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” – Đỗ Tất Lợi – Nhà xuất bản y học năm 2004 – Bản in trang 877, ngày tham khảo 09 tháng 12 năm 2019
- Aconitum napellus , , ngày truy cập 10 tháng 12 năm 2019.
- Severe Acute Poisoning with Homemade Aconitum napellus Capsules: Toxicokinetic and Clinical Data , , ngày truy cập 10 tháng 12 năm 2019.
- Malignant Ventricular Arrhythmias due to Aconitum napellus Seeds , , ngày truy cập 10 tháng 12 năm 2019.
