Cải rừng có nhiều loại như cải rừng bò, cải rừng lá kích, cải rừng tía, cải rừng lông… Một điều khá thú vị là các loài này mặc dù đều được gọi là “cải” nhưng lại không thuộc họ Cải mà thuộc họ Hoa tím. Và hoa của chúng đều rất đẹp.
Trong đó, cải rừng tía là loại vừa có hoa đẹp, vừa cho lá non làm rau ăn lại vừa được dùng làm thuốc. Vậy, nó có công dụng gì và cách dùng như thế nào?
Về cây cải rừng tía
Cải rừng tía có tên khoa học là Viola inconspicua ( ). Ngoài tên gọi này, cây còn được gọi là hoa tím ẩn, rau bướm, rau cẩn… Ở Trung Quốc, cây được gọi là “trường ngạc cẩn thái” (长萼堇菜) hoặc “lê đầu thảo” (犁头草) ( ).
Hoa cải rừng tía
So với các loại cải rừng khác thì thân cây cải rừng tía khá ngắn và các lá mọc từ gốc tỏa ra xung quanh như hình hoa thị, cuống lá khá dài với các phiến lá hình tam giác cân, gốc lá hơi lõm vào và mép lá có dạng răng cưa (nhưng thưa và không đều).
Hoa cải rừng tía đẹp ở chỗ có màu tím pha trắng và khi hoa nở, cánh hoa cong nhẹ xuống trông như con bướm (vì vậy mà gọi thành tên hoa bướm). Ở nước ta, loài này mọc hoang trên các bãi suối, bãi cỏ từ Tây Nguyên ra Bắc (2).
Công dụng làm rau ăn của cây cải rừng tía
Cải rừng tía là một trong các loại rau rừng có giá trị dinh dưỡng. Được biết, loại rau này chứa hơn 80 % nước nên có tác dụng nổi trội là thanh nhiệt. Không chỉ thế, cải rừng tía còn chứa 2,4 % chất đạm; 1,2 % chất xơ; 7,2 % chất đường; ngoại giả còn chứa tiền vitamin A và vitamin C.
Cây cải rừng tía
thành ra, ta có thể hái lá non và ngọn non của cây để luộc, xào hay nấu canh ăn (2).
Công dụng làm thuốc của cây cải rừng tía
Cải rừng tía có vị đắng hơi cay nhưng lại có tính hàn. Trong y khoa cựu truyền, loại rau này được biết đến với nhiều công dụng như:
- Giúp thanh nhiệt, mát máu.
- Giúp tạo cơ nhờ chứa nhiều chất đạm.
- Giúp giải độc, tiêu thũng.
- Điều trị viêm họng và đau mắt đỏ (do nóng nhiệt).
- Điều trị viêm tuyến vú và đinh nhọt.
- Điều trị hoàng đản do thấp nhiệt.
- Điều trị viêm ruột.
- Điều trị bệnh lậu.
Cách dùng : mỗi ngày, lấy từ 40 – 80 g toàn cây cải rừng tía tươi, rửa sạch rồi xắt nhỏ, nấu lấy nước uống (nếu dùng khô thì nấu từ 20 – 40 g cây khô).
ngoài ra, với trường hợp đinh nhọt, tràng nhạc, sưng lở, kết hạch và mụn mạch lươn thì ta nên kết hợp cả sắc uống (40 g cây tươi) với giã nát lá tươi và đắp ngoài da; như vậy thì bệnh sẽ mau khỏi hơn (2).
Cây cải rừng tía
Các bài thuốc thường dùng cụ thể
Trong một số trường hợp cụ thể, dân gian còn dùng cây cải rừng tía (dùng riêng hoặc kết hợp) để điều trị các chứng như:
1. Điều trị quai bị
Hái khoảng 40 g lá cải rừng tía (lá tươi), giã nát cùng 4 g phèn chua rồi đắp lên chỗ bị quai bị (đắp bộc trực). Đây chỉ là bài thuốc đắp ngoài, nên chi, để đạt hiệu quả cao, bạn nên phối hợp thêm thuốc uống từ bên trong (2).
2. Điều trị viêm tuyến tiền liệt
Lấy 40 g cây cải rừng tía, kết hợp với 20 g mã đề và 20 g hải kim sa, cả thảy xắt nhỏ rồi nấu lấy nước uống trong ngày (2).
3. Giúp giải độc
Cải rừng tía còn có công dụng giải độc do ngộ độc thực phẩm rất hay. Cách dùng đơn giản như sau: lấy toàn cây rửa sạch, giã nát rồi vắt lấy 50 ml nước ép nguyên chất từ cây, sau khi uống xong thì sẽ thấy buồn nôn và nôn chất độc ra (2).
Về một số loại cải rừng khác
Như đã nói ở trên, ngoài cây cải rừng tía thì ở nước ta còn nhiều loại cải rừng khác như:
- Cải rừng bò (Viola diffusa): Cây này được dùng điều trị mụn nhọt, viêm vú cấp tính, sâu quảng và té ngã gãy xương hoặc bị thương tổn phần mềm (giã nát cây tươi đắp lên); ngoại giả còn điều trị ho gà và viêm gan (sắc uống từ 15 – 30 g toàn cây tươi).
- Cải rừng lá kích (Viola betonicaefolia): Lá và thân của cây được dùng điều trị bỏng lửa và nhọt.
- Cải rừng lông (Viola pilosa): Được dùng làm thuốc rưa rứa như cây Viola odorata. ngoài ra, thân và lá tươi của cây cũng được dùng khi bị vết thương do dao chém (giã nát rồi đắp lên) (2).
Trên thế giới, các tư liệu nghiên cứu về hoạt tính của cải rừng tía vẫn còn hạn chế và loài cây này cốt tử được dùng như một phương thuốc cổ truyền.
Lưu ý phân biệt : Cây cải rừng tía được nói đến trong bài viết này khác với cây hoa tím thơm và cũng khác với cây (dù hoa và hình dạng cây rất giống nhau). bởi thế, khi thu hái làm thuốc cần để ý để tránh lầm lẫn.
- 长萼堇菜 , , ngày truy cập: 18/ 03/ 2021.
- Võ Văn Chi, Từ điển Cây thuốc Việt Nam, tập 1 , bộ mới, NXB y học, 2018, trang 316 – 318.
- Cây rau trái đậu dùng để ăn và trị bệnh: Cải rừng tía , , ngày truy cập: 18/ 03/ 2021.
