Khi nói đến những cái cây khổng lồ, người ta thường nghĩ rằng chúng chỉ có trong truyện cổ tích. Thế nhưng, có những loài cây thực sự khổng lồ và chúng hoàn toàn tồn tại ngoài đời.
Ở nước ta, trong một số khu rừng sâu, nhất là ven các con suối, thung lũng vẫn, cây bàm bàm dưới dạng thân dây, to như những con trăn khổng lồ vẫn quấn quanh các cây cổ thụ to lớn. Đây là loài dây leo họ Đậu và có thể dùng làm thuốc. Tuy nhiên, mỗi loại bàm bàm khác nhau sẽ có cách dùng khác nhau và hạt của chúng lại có độc, bởi vậy cần để ý khi dùng.
Vài nét về cây bàm bàm
Bàm bàm còn được gọi là dây tràm, đậu dẹt… là loại dây leo hóa gỗ với quả như quả đậu, dẹt và rất to lớn (từ 1 – 2 m). Hơn nữa, lớp vỏ quả rất cứng và cũng hóa gỗ ở lớp ngoài (lớp vỏ trong dai). Bên trong quả bàm bàm là các hạt tựa như hạt đậu nhưng dẹp và có màu nâu.
Bàm bàm Entada rheedii
Theo các biên chép từ tư liệu y học cổ truyền thì có hai loài bàm bàm rất giống nhau là Entada rheedii và Entada phaseoloides (lá đều thuộc loại lá kép lông chim và có từ 3 – 4 đôi lá chét).
Công dụng của thân dây cây bàm bàm
Theo nhà nghiên cứu Võ Văn Chi (trong công trình Cây thuốc An Giang ), cây bàm bàm có chứa saponin nên khi lấy thân tươi, đập cho dập nát rồi ngâm với nước sẽ cho ra một loại chất lỏng màu nâu đỏ, có tính chất tựa như xà phòng. thành ra, có thể thấy nước này tắm hoặc giặt giũ (cả hai loại bàm bàm đều có đặc điểm này). Ngoài ra, việc tắm nước ngâm từ vỏ cây bàm bàm còn giúp điều trị ghẻ và lở loét. Tuy nhiên, cần để ý tránh để nước ngâm cây bàm bàm bắn vào mắt vì có thể gây viêm kết mạc.
Về công dụng làm thuốc uống, mỗi loại bàm bàm có những cách dùng riêng.
Với loại bàm bàm Entada rheedii:
Thân dây của nó vị hơi se đắng, tính bình và được dùng với tác dụng hoạt huyết, trừ thấp khớp .
Đối với loại bàm bàm Entada phaseoloides:
Thân dây của nó cũng được biết đến với tác dụng điều trị thấp khớp và bị thương ứ máu: rửa sạch, thái lát, đồ rồi phơi khô, khi dùng thì lấy từ 20 – 40 g, sắc lấy nước uống. Trong y khoa cổ truyền Ấn Độ, loại bàm bàm này còn được dùng làm thuốc gây nôn .
Ngoài ra, cây bàm bàm Entada phaseoloides còn được dùng trong bài thuốc điều trị phong thấp và bị thương gây đau nhức (dùng 30 g thân cây bàm bàm khô, 20 g cốt toái bổ và 20 g huyết giác, sắc lấy nước uống).
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng thân cây bàm bàm có thể gây hạ áp huyết và ức chế thần kinh trung ương. Hơn nữa, hai loại bàm bàm kể trên cũng có hình trạng rất giống nhau nên rất khó phân biệt. bởi vậy, các bệnh nhân chỉ nên dùng ngoài da khi thật cấp thiết và không nên tự tiện dùng (bằng đường uống) khi chưa có sự chỉ định của thầy thuốc (1) (2).
- Tham khảo:
Hạt bàm bàm
Công dụng làm thuốc và độc tính của hạt bàm bàm
So với thân cây thì hạt bàm bàm chứa nhiều saponin hơn và có chứa một loại glycoxit độc (độc tính của hạt bàm bàm khá mạnh). bình thường, người ta thu hái những quả bàm bàm già vào mùa đông xuân, sau đó bóc vỏ, lấy hạt luộc hoặc hấp rồi sao sấy khô, sau đó nhất trí bột.
Với loại bàm bàm Entada rheedii:
Hạt của loại bàm bàm này có vị ngọt se và được biết đến với tác dụng lợi tiểu , ngoại giả còn giúp chống co giật và giảm đau . Khi được đốt lên, tán bột và uống thì hạt bàm bàm sẽ giúp huyết mạch lưu thông và điều trị chứng huyết hư. Tuy nhiên, hạt bàm bàm kỵ thai nên đàn bà mang thai tuyệt đối không được dùng.
ngoại giả, hạt bàm bàm (loài Entada rheedii) còn được chế thành thuốc dạng cao giúp điều trị đau bụng máu (dùng cho phụ nữ kinh nguyệt không đều, bị đau ngang thắt lưng và đau bụng dưới). Cách dùng như sau:
- Bước 1 : Chuẩn bị các vị: ké đầu ngựa, dây cứt quạ nhỏ lá, lá quao và cỏ mực (mỗi loại 1 cân), thuốc cứu (0, 5 cân), vỏ quýt (1 lượng), gừng lùi (5 chỉ) và quả bàm bàm, rang vàng, tán nhỏ (3 lượng).
- Bước 2 : Lấy các vị thuốc trên (trừ bột quả bàm bàm), cho vào nồi nấu đến khi sôi thì cho nước thêm (thêm nước 3 đợt như thế), sau đó lược bỏ xác thuốc và tiếp tục cô đặc thành cao, khi thấy sệt thì cho thêm bột quả bàm bàm vào, quậy đều và tắt bếp.
- Bước 3 : Mỗi lần dùng, múc khoảng 1 – 3 muỗng cà phê cao thuốc này và uống khi bụng đói (ngày uống 2 lần).
Với loại bàm bàm Entada phaseoloides
Vì hạt bàm bàm loại này cũng có độc tính mạnh nên trước đây, người ta còn dùng chúng để thuốc cá. Tuy nhiên, sau khi đun sôi nhiều lần với nước, độc tính của hạt bàm bàm sẽ giảm. Mặt khác, saponin được chiết xuất từ hạt bàm bàm có hoạt tính làm tan hồng cầu người và ức chế hệ hô hấp. nên chi, cần khôn cùng chú ý khi dùng (1) (2).
Tham khảo:
Thông tin thêm về cây bàm bàm
Ngoài hai loài bàm bàm kể trên thì trong dân gian còn có một loài cây khác cũng được gọi là bàm bàm, đó là cây mắc kẹn (Aesculus sinensis). vì thế, cần để ý để tránh nhầm lẫn (3).
- Võ Văn Chi, Cây thuốc An Giang , Ủy ban Khoa học và kỹ thuật An Giang, 1991, trang 215
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam , tập 1, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 166.
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam , Nxb y khoa, 1999, trang 343.
- Entada rheedii, , ngày truy cập: 24/ 02/ 2020.
