Kho tàng dược liệu Đông y có nhiều vị thuốc xuất xứ từ biển như hải sâm, hải mã (động vật); rong mơ, côn bố (thực vật)… Trong đó, côn bố là vị thuốc nổi danh điều trị bướu cổ, tràng nhạc và nhiều bệnh khác.
Bạn đã thấy côn bố lần nào chưa – loại tảo dẹt có màu xanh, dạng mảng lớn như tấm vải ấy! Được biết, cái tên côn bố của nó cũng từ đó mà ra (“bố” có tức là tấm vải).
Vài nét về vị thuốc côn bố
Vị thuốc này được lấy từ một số loại tảo biển như:
- Toàn cây tảo dẹt Laminaria japonica (ở Trung Quốc thường gọi là hải đái thái 海带菜 hoặc côn bố 昆布), loại này thường được dùng ( ).
- Toàn cây nga chưởng thái Ecklonia kurome (ở Trung Quốc cũng gọi là côn bố 昆布) ( ).
- Toàn cây tảo Undaria pinnatifida (ở Trung Quốc gọi là quần đái thái 裙带菜) ( ).
Cây tươi
Ở nước ta, vị thuốc côn bố vẫn được nhập từ Trung Quốc (cốt ở các vùng Sơn Đông, Liêu Ninh, Phúc Kiến…) và tùy loại được thu thập mà có màu sắc khác nhau như đen nâu hay nâu xanh (nhưng nhìn chung đều có mùi tanh và vị mặn, có lớp tinh thể muối tủ bên ngoài).
Khi dùng làm thuốc, ta rửa sạch rồi vớt ra, để ráo rồi cắt thành sợi nhỏ, sau đó đấu phơi khô để dùng dần (1).
Vị thuốc ở dạng khô
Công dụng làm thuốc của côn bố
Côn bố là vị thuốc lành tính, có lịch sử dùng lâu đời trong nền y khoa cựu truyền. Vị thuốc này có tính hàn hoạt, thông vào gan, thận, dạ dày và có nhiều công dụng đáng chú ý như:
- Giúp tiêu hòa hạch, làm mềm những chỗ tích tụ, rắn rỏi, hòn cục.
- Giúp lợi thủy, điều trị thủy thũng.
- Điều trị bướu cổ, tràng nhạc (hay lao hạch), phá đờm kết.
- Điều trị đau sưng tinh hoàn.
- Điều trị một số bệnh do thiếu i ốt.
Liều lượng : mỗi ngày, lấy từ 4 – 12 g côn bố, nấu lấy nước uống hoặc tán bột uống đều được (1) (2).
Về tác dụng điều trị thủy thũng , sách Bản thảo kinh sơ nhấn mạnh: “ Côn bố điều trị mười hai chứng thủy thũng, lợi thủy đạo, trị ác sang, tràng nhạc ” (2).
Về tác dụng làm tan hạch tích tụ , sách của Đông Viên cũng nhấn mạnh: “ Thứ hạch rắn như đá không có côn bố không tan được ” (2).
Đối tượng cần tránh : Thuốc có tính hàn hoạt nên những người tỳ vị hư hàn không được dùng (2). Ngoài ra, trong từng trường hợp cụ thể, cần hỏi thêm quan điểm thầy thuốc để được hướng dẫn sử dụng thêm.
Một số bài thuốc cụ thể thường dùng
1. Điều trị bướu cổ lồi cứng
- Chuẩn bị : 40 g côn bố, đem rửa với nước cho hết vị mặn rồi phơi khô và xay nát như bột.
- Thực hiện : mỗi lần uống, ta lấy 4 g bột thuốc cho vào túi vải, buộc kín rồi để vào chén, dầm trong giấm rượu. Sau đó, ta ngậm rồi nuốt (2).
2. Điều trị chứng tràng nhạc (do nội hạch sưng cứng lâu dần cho nên)
- Chuẩn bị : côn bố và hải tảo (tỉ lệ bằng nhau tùy theo số lần muốn dùng).
- thực hành : lấy hai vị trên tán nhỏ thành bột, sau đó vo viên với mật (mỗi viên to bằng hạt đậu phộng – hạt lạc), khi dùng thì ta ngậm viên này cho tan dần và nuốt nước (2).
3. Giúp hạ khí trong trường hợp khí kết ở bóng đái
- Chuẩn bị : côn bố (1 cân).
- thực hành : lấy thuốc ngâm với nước vo gạo trong một đêm cho hết vị mặn, sau đó cho vào nồi, thêm nước, nấu nhừ rồi cắt nhỏ ra, sau đó tiếp đem nấu cùng với thông bạch (hành trắng) xắt nhỏ, chung cuộc là thêm chút muối vào và thêm một ít hạt tiêu rồi ăn (2).
Tham khảo:
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam , Nxb Y học, 1999, trang 256.
- Nguyễn Văn Quý – Nguyễn Phương , Thuốc Bắc thườ ng dùng , NXB y khoa, 2002, trang 188.
- 海带 , , ngày truy cập: 02/ 01/ 2021.
- 昆布 , , ngày truy cập: 02/ 01/ 2021.
- 裙带菜 , , ngày truy cập: 02/ 01/ 2021.
