Phấn phòng kỷ (hay còn gọi là hán phòng kỷ, củ gà ấp) là một trong năm mươi vị thuốc cựu truyền của người Trung Hoa. Vị thuốc này được dùng điều trị nhiều bệnh phổ thông hàng ngày, đặc biệt là các bệnh về xương khớp.
Tuy nhiên, trên thực tế, đã có nhiều trường hợp bị ngộ độc do dùng phấn phòng kỷ mạo (bị pha trộn các vị thuốc khác có dạng hình na ná).
Vậy, phấn phòng kỷ đích thực là cây gì và điều trị được các bệnh gì?
Phấn phòng kỷ (củ gà ấp) là cây gì?
Cây phấn phòng kỷ 粉防己 (hay còn gọi là củ gà ấp, củ dòm, hán phòng kỷ 漢防己, thạch thiềm thừ 石蟾蜍) có tên khoa học là Stephania tetrandra, thuộc họ Tiết dê ( ).
Phấn phòng kỷ
Đây là loại dây leo màu xanh nhạt, phần gần gốc có màu đỏ nhạt, có rễ củ to và thuôn thuôn giống như con gà mái đang ấp trứng (bởi vậy còn được gọi là củ gà ấp), bên trong ít xơ và có màu vàng.
Lá của dây phấn phòng kỷ mọc so le và cả hai mặt lá đều có lông mềm, gốc lá hình tim. Quả của cây khi chín có màu đỏ (2).
Phấn phòng kỷ có công dụng gì?
Khi dùng làm thuốc, người ta đào lấy rễ củ, thái miếng rồi phơi khô (hoặc cũng có thể dùng tươi).
Phấn phòng kỷ
Theo y khoa cổ truyền, Củ gà ấp – phấn phòng kỷ có vị đắng, tính hàn và có các công dụng sau:
- Thanh nhiệt, lợi tiểu.
- Giải độc, tán ứ.
- Giúp tiêu thũng, điều trị thủy thũng.
- Giúp giảm đau, điều trị phong thấp tê đau.
- Điều trị đau lưng, đau hông, đau bụng.
- Điều trị đau thần kinh và nhức mỏi chân.
- Điều trị cao huyết áp.
- Điều trị đau dạ dày và viêm bao tử cấp tính.
- Điều trị loét hành tá tràng.
- Điều trị lỵ.
- Điều trị viêm tuyết nước miếng.
- Điều trị sưng amidan.
- Điều trị bạch đới và bệnh đường niệu sinh dục.
Cách dùng:
Mỗi ngày, lấy từ 5 – 15 g dược liệu, nấu lấy nước uống (không được dùng quá liều). Với trường hợp mụn nhọt, ta dùng củ tươi, giã nát rồi thoa đắp lên. Với trường hợp áp xe do tiêm, sưng bắp chân hoặc nhọt cứng, ta lấy củ tươi, giã nát với một ít gừng tươi và muối rồi đắp lên (2).
Vị thuốc khô
Các bài thuốc kết hợp có dùng phấn phòng kỷ
- Để điều trị sưng chân tay do thủy thũng , dân gian ta dùng bài thuốc phối hợp sau: 6 g phấn phòng kỷ, 6 g , 6 g (nướng lên) và 6 g hoàng kỳ; tuốt cho vào ấm, nấu lấy nước uống mỗi ngày càng thang (2).
- Theo Thần Nông bản thảo kinh , hán phòng kỷ còn được dùng trong bài thuốc điều trị khạc ra máu và đờm (nhiều). Cách dùng như sau: lấy một lượng bằng nhau hán phòng kỷ và đình lịch, đem nghiền nát và để dùng dân (mỗi dần dùng 3 g bột này hòa với cháo gạo nếp và ăn) (3).
Khi dùng củ gà ấp cần lưu ý điều gì?
Phấn phòng kỷ còn được gọi là “phòng kỷ” (trùng tên với Quảng phòng kỷ cũng được gọi là “phòng kỷ”). thành ra, lợi dụng sự giống nhau về hình thái và tên gọi của hai loại dược chất này, một số người đã dùng Quảng phòng kỷ thay thế phấn phòng kỷ và gây ngộ độc cho bệnh nhân (Quảng phòng kỷ chứa chất gây độc cho thận và đã có mỏng về 116 trường hợp bệnh nhân mắc bệnh thận thời đoạn cuối) (theo tùng san Phytochemistry ) ( ).
hiện giờ, trên thị trường, vị thuốc phòng kỷ được lấy từ nhiều nguồn khác nhau nên rất khó kiểm định chất lượng và độ an toàn. vì thế, khi mua phấn phòng kỷ, bạn cần chọn nơi uy tín để tránh dùng nhầm thuốc.
ngoại giả, cây phấn phòng kỷ trong bài viết này còn được gọi là “hán phòng kỷ” và khác hoàn toàn với cây “Hán trung phòng kỷ”. bởi vậy, cần lưu ý tên gọi để tránh dùng nhầm ( ).
Các nghiên cứu
- Tác dụng ngăn chặn biến chứng đái tháo đường : Theo tập san Phytomedicine , kết quả nghiên cứu cho thấy chiết xuất từ rễ củ cây phấn phòng kỷ có thể ngăn chặn sự tiến triển của bệnh biến chứng võng mạc tiểu đường (một biến chứng của bệnh tiểu đường có thể gây mù lòa) ( ).
- Hoạt tính chống oxy hóa : Theo tùng san Fitoterapia , có ít nhất ba hoạt chất được chiết xuất từ rễ cây phấn phòng kỷ có tác dụng chống oxy hóa ( ).
- Hoạt tính chống viêm, chống ung thư : Theo tùng san Bioorganic chemistry , trong rễ phấn phòng kỷ có nhiều hoạt chất có tác dụng chống viêm và chí ít một hợp chất có tác dụng chống ung thư (chống lại các dòng tế bào ung thư MCF-7 (ung thư biểu mô tuyến vú), HCT-116 (ung thư ruột kết) và HepG2 (ung thư gan))… ( ).
- Tác dụng bảo vệ gan : Kết quả nghiên cứu cho thấy phấn phòng kỷ có tác dụng chống viêm và chống xơ hóa gan (do CCL 4 gây ra) ( ).
- Hán phòng kỷ , , ngày truy cập: 16/ 04/ 2021.
- Võ Văn Chi, tự vị cây thuốc Việt Nam , tập 1, NXB y khoa, HN, 2018, trang 409.
- Đào Ẩn Tích, Thần nông bản thảo kinh , Nhà xuất bản Hồng Đức, 2012, trang 309.
- Therapeutic Efficacy of Stephania tetrandra S. Moore for treatment of neovascularization of retinal capillary (retinopathy) in diabetes – in vitro study , , ngày truy cập: 16/ 04/ 2021.
- Aporphine and phenanthrene alkaloids with antioxidant activity from the roots of Stephania tetrandra , , ngày truy cập: 16/ 04/ 2021.
- Bioactive bisbenzylisoquinoline alkaloids from the roots of Stephania tetrandra , , ngày truy cập: 16/ 04/ 2021.
- Differentiation between two “fang ji” herbal medicines, Stephania tetrandra and the nephrotoxic Aristolochia fangchi , using hyperspectral imaging , , ngày truy cập: 16/ 04/ 2021.
- Anti-inflammatory effects of Stephania tetrandra S. Moore on interleukin-6 production and experimental inflammatory disease models , , ngày truy cập: 16/ 04/ 2021.
- Đông dược gây suy thận (kỳ 2): Nhận diện phòng kỷ gây suy thận , , ngày truy cập: 16/ 04/ 2021.
