Thanh cao hoa vàng, nghe từ cái tên đã thấy đặc biệt! Vâng, đây là loài cây có ý nghĩa chẳng thể phủ nhận trong lịch sử y khoa thế giới khi chiết xuất artemisinin của nó (thanh hao tố 青蒿素) có thể chống lại bệnh sốt rét – kể cả những trường hợp kháng thuốc.
Ở Trung Quốc, thanh cao hoa vàng được gọi là hoàng hoa hao (黄花蒿). Ngoài hai tên gọi này, cây còn được gọi là ngải hoa vàng, thảo cao, thanh cao, chổi hoa vàng, chổi…
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng “thanh hao” là cái tên dễ gây lầm lẫn vì những cây khác cũng có tên này nhưng không có tác dụng điều trị sốt rét. Nói tóm lại, chỉ có loài Artemisia annua mới là cây thanh cao hoa vàng thực sự và được trồng để chiết xuất thanh hao tố ( ).
Dược điển Trung Quốc 2015
Ở Trung Quốc, loài cây này lừng danh trong điều trị sốt rét, đầy hơi và chán ăn (3).
Đặc điểm cây thanh cao hoa vàng
Vùng phân bố : Thanh cao hoa vàng mọc nhiều ở Trung Quốc. Ở nước ta, cây được tìm thấy và nhân giống ở nhiều tỉnh phía Bắc như Lạng Sơn, Cao Bằng, Quảng Ninh, Bắc Giang, Phú Thọ, Tuyên Quang… Cây có hoa vàng, cuống hoa ngắn và khi vò thân và lá thì có mùi thơm đặc biệt.
Hoa cây thanh cao hoa vàng
Thu hái : Khi cây sắp ra hoa, lúc này dược chất hội tụ nhiều thì ta tiến hành thu hái lá (có thể hái thêm ngọn) rồi phơi dưới nắng nhẹ cho khô dần (nếu sấy thì chỉnh nhiệt độ khoảng 40 để tránh thất thoát dược chất).
Tính vị : Thanh cao hoa vàng là vị thuốc cay, đắng nhưng có tính mát và thông vào gan, mật (3).
Thanh cao hoa vàng và giải Nobel
Từ những năm 70 của thế kỷ trước, bà Đồ U U (屠呦呦, sinh năm 1930, Trung Quốc) đã tiến hành nghiên cứu trên 2000 cây thuốc cựu truyền và phát hiện cây thanh cao hoa vàng có thể chống lại bệnh sốt rét (thông qua biên chép trong sách của Cát Hồng (283 – 343)).
Suốt những năm sau đó, bà tiến hành nghiên cứu, chiết xuất hoạt chất chổi tố và rút cuộc cũng chứng minh thành công hiệu quả điều trị sốt rét của nó. Năm 2015, bà được trao giải Nobel y học và chiết xuất chổi tố cũng được áp dụng rộng rãi, trở thành thành phần chính trong thuốc điều trị sốt rét và cứu sống được hàng triệu người trên thế giới ( ).
Đồ U U – người nhận giải Nobel y khoa 2015 với chiết xuất “thanh hao tố” (artemisinin) từ cây thanh cao
Ở Việt Nam, từ năm 1987, loài cây này cũng được triển khai gieo trồng để làm dược chất. Tuy nhiên, trải qua thời kỳ sốt giá vàng son, loại cây này hiện giờ đã bình ổn lại (3).
Thanh cao hoa vàng trong y khoa cổ truyền
Ở Việt Nam, thanh cao hoa vàng được biết đến với các công dụng như:
- Thanh nhiệt, bổ dưỡng hư lao, hư tổn.
- Giúp thông khí và kích thích tiêu hóa.
- Giúp lợi tiểu.
- Điều trị sốt rét cơn.
- Điều trị bệnh kết hạch.
- Giúp hạ sốt và giảm mồ hôi trộm (3).
Cách dùng : mỗi lần dùng, lấy từ 8 – 16 g dược chất khô, sắc lấy nước uống. Trong trường hợp trẻ con bị cảm cúm do gió (khiến phát sốt và co giật) thì ta có thể dùng lá tươi khoảng 10 g, đem xay nát rồi đổ nước sôi vào, sau đó khuấy đều rồi để một lát cho nước lóng xuống thì hớt lớp nước trong ở trên để uống (3).
Dùng ngoài da : Nếu bị ghẻ lở và ngứa, bạn có thể nhổ cả cây thanh cao còn tươi, rửa sạch rồi nấu lấy nước tắm, khi lắm thì lấy lá cây chà xát nhẹ ngoài da để sát khuẩn. Ngoài ra, để đuổi muỗi, chúng ta cũng có thể lấy cả cây phơi khô rồi đốt lấy khói để hun (3).
Bài thuốc kết hợp giúp hạ sốt và điều trị sốt rét
Bên cạnh cách dùng độc vị, cây hoàng hoa hao (thanh cao) còn được dùng kết hợp trong một số bài thuốc, trong đó, thông dụng nhất là điều trị sốt rét.
- Thành phần : 80 g thanh cao hoa vàng (đem phơi khô), 20 g già (phơi khô, sao lên) và 60 g rễ cây thường sơn (đem tẩm rượu rồi phơi khô).
- Cách dùng : Lấy các vị trên xay thành bột, sau đó trộn với mật ong và một ít bột nếp rồi vo thành viên, mỗi viên to bằng hạt bắp.
- Liều lượng : Mỗi lần uống ba viên, mỗi ngày uống hai hoặc ba lần như thế (3).
thông báo thêm
- Các công trình nghiên cứu vẫn chưa biên chép nhiều về những lưu ý khi dùng vị thuốc này. thành thử, trước khi sử dụng, bạn nên tham khảo thêm quan điểm của thầy thuốc (nhất là nữ giới mang thai).
- Được biết, từ thế kỷ XIV, lương y Tuệ Tĩnh cũng đã dùng cây thanh hao hoa vàng để điều trị sốt rét ( ).
- chổi hoa vàng , , ngày truy cập: 05/ 06/ 2020.
- Đồ U U , , ngày truy cập: 06/ 06/ 2020.
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam , tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 819.
- thanh hao hoa vàng, vị thuốc dễ trồng , , ngày truy cập: 06/ 06/ 2020.
