Nói đến thuốc điều trị phong thấp đau nhức xương khớp thì chắc hẳn mọi người đều biết đến vị thuốc phụ tử. Vị thuốc trong bài thuốc này cũng có tên gọi phụ tử nhưng là bạch phụ tử. Vậy hai vị thuốc này có đặc điểm gì chung và khác nhau, chúng ta hãy cùng tìm hiểu.
Tên khoa học
Jatropha multifida L , thuộc họ thầu dầu ( )
cây còn có tên gọi khác là cây dầu mè đỏ hay cây san hô.
trình bày
- Xem hình ảnh bạn sẽ thấy, cây bạch phụ tử là dạng cây thân mềm, có thể cao tới 4 đến 5 mét.
- Toàn cây có nhiều nhựa, lá xẻ thành nhiều thùy.
- Hoa có cuống dài, màu đỏ, nhìn rất giống với hoa cây ngô đồng.
Loài này không phải là cây bản địa của nước ta, mà thực tiễn loại cây này được du nhập từ nước ta từ khá lâu. Nó có cội nguồn từ Châu Mỹ và bây giờ được trồng dải dải ở một số ít gia đình với mục đích trồng làm cảnh. Ngoài ra còn thấy có ở một số cơ sở y tế quân dân y và trạm y tế ở địa phương.
Cây cũng rất dễ trồng, đặc điểm chung của những cây thân mềm có mủ trắng. Có thể trồng bằng hạt hoặc giâm cành.
Cây bạch phụ tử
Bộ phận dùng làm thuốc : Rễ cây, lá, nhựa cây (Hạt cũng dùng được nhưng cần lưu ý có độc nếu không chế biến đúng cách)
Cách chế biến:
- Lá, nhựa thu hái nhiều vào mùa hè, lá có thể dùng tươi hay phơi khô mà dùng
- Củ đào về đem rửa sạch, thái mỏng phơi khô hay sấy khô làm thuốc.
Tính vị
Củ bạch phụ tử có tính rất nóng, vị cay ngọt, hạt có độc.
Công dụng của cây bạch phụ tử
Theo dân gian mỗi bộ phận của cây bạch phụ tử lại có những công dụng rất riêng như sau (2):
Củ có công dụng điều trị
- thua
- Mất tiếng do cảm lạnh
- Động kinh, co giật
- Đau tim
Lá, nhựa có công dụng
- Làm thuốc xổ
- Tiêu viêm, tiệt trùng vết thương
- Điều trị bệnh ngoài da
Hạt công dụng
Là thuốc tẩy mạnh (Do có độc nên ít dùng)
Tham khảo:
Cách dùng bạch phụ tử làm thuốc
Bài 1: Liệt nửa người ; dùng kết hợp các vị thuốc
- Rễ bạch phụ tử khô 6g
- 2 con
- Nhộng tằm (Loại đã kết kén) 6g
tuốt luốt các vị đều phơi khô, rang vàng thơm, đồng tình dạng bột mịn. Chia làm 3 lần uống với rượu trong ngày (2).
Bài 2: Co giật cứng đứa ở trẻ nhỏ do sốt , dùng như sau;
- Rễ bạch phụ tử 4g
- 4g
- Nhộng tằm 4g
- Bọ cạp 2 con
- 4g
- Trúc hoàng (phấn trắng ruột bên trong cây tre) 4g
- Cây khuynh diệp 4g
Các vị phơi khô, rửa sạch, sắc với khoảng 1 lít nước, đun cạn lấy 300ml nước chia làm 3 lần uống trong ngày (2).
Bài 3: Đau tim do huyết ứ;
- Rễ bạch phụ tử khô 6g
- Vỏ cây quế 5g
- Đương quy 6g
Các vị rửa sạch, sắc với khoảng 800ml nước, đun cạn lấy 250ml nước uống ngay khi có cơn đau, hoặc uống hàng ngày với những bệnh nhân có tiền sử bệnh đau tim (2).
Lưu ý: Đây chỉ là phương pháp dân gian tương trợ điều trị cho bệnh nhân tim mạch, do là căn bệnh nguy hiểm nên người bệnh cần thăm khám và tuân thủ nghiêm phác đồ điều trị của bệnh viện.
Độc tính
- Quả và hạt có độc tính, đã ghi nhận trường hợp bị ngộ độc dẫn tới tử vong.
- Quả của cây này có dạng hình bắt mắt, nên trẻ nhỏ rất dễ bị lôi cuốn bởi dạng hình quả của loài này, trẻ dùng quả có nguy cơ bị ngộ độ và có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
- Biện pháp điều trị ngộ độc và tử vong có thể được ngăn ngừa bằng cách truyền chất lỏng và chất điện giải ngay tức thì ( ).
Tham khảo:
Một số nghiên cứu về cây bạch phụ tử
- Hoạt tính kháng khuẩn của rễ: Nhóm nghiên cứu tại Khoa Hóa học, Đại học Ibadan, Nigeria và Trung tâm Recherche, Togo đã tiến hành thí nghiệm với chiết xuất từ rễ cây Jatropha multifida đã xác định hoạt tính kháng khuẩn và kháng viêm mạnh mẽ của loại thảo dược này, đây là một trong những cơ sở giải thích vì sao loài cây này lại được sử dụng phổ biến trong dân gian để điều trị vết thương.( ) ( ).
- Hoạt động cầm máu của nhựa cây : Nhóm nghiên cứu tại trọng tâm liên ngành hình thành và nghiên cứu môi trường vì sự phát triển bền vững, Đại học Abomey, Bêlarút đã tiến hành thí điểm trên chuột và đi tới kết luận nhựa cây bạch phụ tử Jatropha multifida có tác dụng cầm máu. Hơn nữa, nhựa cây không có độc tính cho da nên sử dụng nó như cầm máu cục bộ ( ).
-
Xác định trường hợp 2 trẻ nhỏ bị ngộ độc do ăn quả bạch phụ tử
: Đây là một trong những trường hợp hiếm gặp khi bị ngộ độc do ăn loại quả này. Hai bé được xác định là đã ăn một lượng lớn quả bạch phụ tử, dẫn đến bị nghẹt thở nhẹ, nôn mửa khó chịu và mất nước, các biện pháp truyền nước và điện giải đã được tiến hành ngay thức thì để cứu sống hai bé.
Các loài thuộc họ thầu dầu có chứa toxalbumin ricin, gây nôn và tiêu chảy nghiêm trọng, mất nước, sốc suy thận và gan. Ricin cũng có tác dụng gây độc cho tim và tan máu và một số trường hợp tử vong đã được ghi nhận ( ).
- Bạch phụ tử , , ngày truy cập 21 tháng 3 năm 2020.
- Võ Văn Chi, Cây thuốc An Giang, Ủy ban Khoa học và kỹ thuật An Giang, 1991, trang 37, 38.
- Antibacterial activity of Jatropha multifida roots , , ngày truy cập 22 tháng 3 năm 2020.
- Antimicrobial, Anti-inflammatory and Antioxidant Activities of Jatropha multifida L. (Euphorbiaceae) , , ngày truy cập 22 tháng 3 năm 2020.
- Hemostatic activity screening and skin toxicity of sap of Jatropha multifida L. (Euphorbiaceae) used in traditional medicine (Benin) , , ngày truy cập 22 tháng 3 năm 2020.
- Rare jatropha multifida intoxication in two children , , ngày truy cập 22 tháng 3 năm 2020.
