Khi đi vào các tiệm thuốc Bắc mua thuốc, tôi thường nghe một câu dặn đi dặn lại rất nhiều lần, đó là: “thuốc này đem về rửa lại rồi mới nấu nghe”.
Khi đi mua măng khô hay các thực phẩm khô khác, các chị bán hàng cũng căn dặn: “cái này mình về ngâm rửa kỹ rồi hả nấu nghe”.
Hiển nhiên, tôi biết điều gì đã xảy ra đối với các túi măng đó cũng như đối với các thang thuốc mình dùng: phần lớn chúng đều được tẩm lưu hoàng!
Tuy nhiên, từ giác độ người sản xuất, chúng ta biết rằng việc sấy diêm sinh là cực chẳng đã (ngoại trừ những trường hợp cố ý dùng quá liều để trục lợi). Đó là vì nếu không sấy xông sinh để bảo quản, một số dược chất sẽ bị sâu mọt và nấm mốc – điều này lại càng gây hại cho sức khỏe. Trong khi đó, các phương pháp bảo quản khác thường không tối ưu và hà tiện bằng sấy diêm sinh (hiển nhiên đây là điều mà người dùng thuốc không bao giờ mong muốn).
Mặt khác, chúng ta có những cách để giảm bớt lượng sulfur tồn dư trong sản phẩm nhằm bảo vệ sức khỏe. Vậy, với vị thuốc hoài sơn nói riêng, các bước sấy lưu hoàng được thực hiện như thế nào và có cách nào để giảm bớt khả năng gây hại từ hóa chất này?
Vài nét về củ mài (hoài sơn)
Củ mài (khoai mài) là một loại thực phẩm có tác dụng làm thuốc. Với củ tươi, nó có thể dài tới 1 m và chứa rất nhiều tinh bột, ăn rất ngon (ở Kon Tum vẫn còn dây củ mài mọc hoang nhưng thường thì người dân tộc mới đào lấy).
Trong ẩm thực, củ mài được dùng từ những món đơn giản như hấp, luộc,… đến những món phức tạp hơn như nấu chè, hầm gà, hầm chân giò, nấu canh thịt heo, kho nghệ…
Chè củ mài
Trong y học, người ta thường dùng củ mài với tên gọi “hoài sơn” và đây cũng là một trong những vị thuốc khá thông dụng (đa phần được du nhập từ Trung Quốc).
Tham khảo:
Hoài sơn đã sấy lưu hoàng có dùng được không?
mặc dầu lưu huỳnh là chất độc nhưng ở liều lượng thấp, nó không gây hại cho người sử dụng. Tuy nhiên, với củ mài, do đặc tính nhiều tinh bột (hơn 60 %) và dễ ẩm mốc mà quá trình sơ chế của nó “thấm đẫm” lưu hoàng.
Theo công trình Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS Đỗ Tất Lợi, quá trình tạo thành vị thuốc hoài sơn gồm các công đoạn như sau:
- Gọt vỏ, sấy lưu hoàng lần thứ nhất trong hai ngày hai đêm rồi ủ một đêm, sau đó phơi khô. Sau khi phơi khô, lấy củ mài ngâm nước hai ngày hai đêm nữa rồi mới rửa sạch, sau đó phơi khô lần nữa (lượng sulfur dùng trong lần sấy này rất cao: 2 kg cho 110 kg củ mài).
- đấu sấy sulfur lần hai trong một ngày càng đêm cho đến khi mềm ra (lần này lượng lưu hoàng giảm xuống, chỉ dùng 1 kg sulfur cho 100 kg dược liệu). Sau khi sấy thì đem củ mài đi ủ một sớm hôm nữa rồi lại lăn, lăn xong thì phơi dưới nắng nhẹ cho khô rồi lại lăn, phơi như thế một lần nữa. Sau khi thuốc khô, người ta đem nhúng nước rồi dùng giấy đánh bóng.
- tiếp kiến sấy diêm sinh lần thứ ba trong một hôm sớm, lần này dùng một lượng thật nhỏ (chỉ 200 g sulfur cho 100 kg thuốc), sau đó đem đóng gói.
Hiển nhiên, qua nhiều lần nhúng, phơi như thế thì lượng lưu hoàng cũng đã tiêu hao đáng kể. Tuy nhiên, thật khó tránh được dư lượng tồn đọng trong thuốc.
hiện tại, nhiều nơi đã đơn giản hóa các công đoạn sấy thuốc nêu trên nhưng nhìn chung, hoài sơn thành phẩm đa phần cũng đều qua quá trình sấy lưu hoàng. Vậy, từ góc độ người dùng, khi dùng hoài sơn cần lưu ý điều gì?
- Vì quy trình sơ chế hoài sơn vẫn chưa thống nhất nên khi mua, chúng ta cần chọn cơ sở uy tín để tránh mua phải hoài sơn bị xông tẩm quá nhiều sulfur (trong mỗi lần sấy và cả các lần sấy định kỳ, thường là ba tháng). Ngoài ra, hiện tình trạng hoài sơn giả được làm từ củ củ mì, củ cọc rào… cũng là vấn đề làm đau đầu người tiêu dùng ( ).
- Sau khi mua hoài sơn về, chúng ta nên để ngoài môi trường và phơi khô thêm vì lưu hoàng là chất dễ bay hơi (trong hoài sơn không có tinh dầu nên việc phơi khô sẽ không làm mất tác dụng của thuốc).
- Trước khi nấu, chúng ta nên rửa thuốc một lần nữa và khi nấu thì nên mở nắp.
- Không nên dùng liên tục dược liệu sấy khô trong thời gian dài (hết bệnh thì ngưng).
- Nếu có thể thì tìm mua nguồn dược liệu tươi, thu hái thiên nhiên và không dùng chất bảo quản để có thể an tâm khi sử dụng hơn.
Dùng hoài sơn làm đẹp
Với củ mài tươi thì các chị em không phải lo lắng về độ an toàn. Khi da bị mụn nhọt hay nứt nẻ, chúng ta có thể cắt một đoạn củ tươi, gọt vỏ, rửa sạch rồi giã nát, sau đó đắp lên da (1).
Củ mài tươi
Tuy nhiên, hiện nay, củ hoài tươi thu hoạch theo mùa nên muốn dùng quanh năm thì cũng là một vấn đề nan giải. do vậy, bột củ mài cũng được các chị em truyền nhau áp dụng để làm đẹp.
Công dụng : giúp da mịn, sạch và giảm mụn nhọt.
Cũng cần nói thêm, hoài sơn được sấy sulfur không ảnh hưởng nhiều đối với hiệu quả làm đẹp vì trong đông y, lưu hoàng cũng là vị thuốc có tác dụng điều trị mụn nhọt và ngứa da do nhiễm khuẩn (hiển nhiên, chúng ta chỉ nên dùng trong thời kì ngắn để tránh ngộ độc do trữ lâu ngày) (1).
Tham khảo:
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam , Nxb y khoa, 1999, trang 1037 – 849.
- Nghiên cứu công nghệ đặc chế và bảo quản dược liệu hoài sơn sau thu hoạch , , ngày truy cập: 10/ 06/ 2020.
