Lúc tôi còn nhỏ, bên hiên nhà có trồng một hàng dâu tằm ăn, lá rậm rạp xanh mướt. Thỉnh thoảng, ông ngoại tôi hái đọt non nấu canh ăn.
“ Vì tằm em phải thái dâu
Vì chồng em phải qua cầu cay đắng “.
Thật ra, nhà tôi trồng dâu không phải để nuôi tằm mà để cho hội thuốc ta dùng làm thuốc. Sau này, khi nghe mọi người bảo nhau quả dâu ngon lắm, bổ mắt lắm, tôi mới chợt nhớ lại: cây dâu nhà mình ngày ấy làm gì có quả, nói đúng hơn là rất hiếm thấy quả, hơn nữa, quả nó nhỏ tí và cũng chả thấy ai ăn.
Sau này, tôi mới biết loại thanh mai chuyên ăn quả là loại khác, lá nó thưa nhưng quả thì nhiều vô khối kể, và đây mới là cây dâu tằm mà người ta hay nói đến, với cành, lá, vỏ rễ, quả, tầm gởi và tổ bọ ngựa trên cây… đều được dùng làm thuốc.
Quả dâu tằm – ngon, bổ, đẹp da
Điểm cộng đầu tiên của quả dâu tằm chính là vị ngọt lạnh mà bạn có thể cảm nhận ngay khi ăn. Vì cái chất “ngọt lạnh” này hơi lạ lạ nên nhiều người ăn không quen sẽ thấy “ớn ớn”, thậm chí có người còn bảo quả nó sần “như con sâu”.
Quả dâu
Thật ra, nếu bạn chú ý kỹ thì sẽ thấy quả thanh mai dài dài, ngoằn ngoằn ấy bao gồm rất nhiều quả nhỏ phối hợp lại, chúng mọng nước, căng bóng và chẳng đáng sợ gì! (ngoại trừ việc một số quả hay bị rệp bám vào).
Tuy nhiên, công dụng của nó thì lại chẳng thể phủ nhận. Bạn biết đấy, quả dâu rượu có tác dụng dưỡng huyết, bổ gan thận mà theo quan niệm của người phương Đông thì “tóc là phần dư của máu”, gan “khai khiếu ra mắt” còn thận thì “khai khiếu ra tai”. vì vậy, ăn dâu rượu có thể giúp dưỡng tóc, bổ mắt, thính tai và tăng cường sức khỏe (1).
Mặt khác, quả dâu có tính mát lại giúp dưỡng máu nên với những người bị mụn do tâm huyết thì ăn dâu cũng giúp giảm nóng và cải thiện làn da.
dâu rượu – thức uống bổ mát
Lưu ý khi dùng:
- Chọn quả : Ta dùng quả chín đen để ăn và làm thuốc.
- Trong quá trình dùng : Khi dùng quả dâu làm thuốc, bạn không nên để quả tiếp xúc với kim loại, nhất là sắt (có thể dùng nồi thủy tinh để nấu, dùng chén sứ, ly thủy tinh để đựng, đũa gỗ để khuấy…).
- Đối tượng cần tránh : Những người bị tiểu đường, cảm lạnh, phong hàn, đi tả, rối loạn tiêu hóa và phế hư không nên dùng dâu.
- Đối tượng cần hạn chế : Đây là loại quả trẻ mỏ rất thích ăn nhưng theo kinh nghiệm dân gian thì trẻ nhỏ không nên ăn nhiều (vì sẽ dễ bị lạnh bụng) (2).
Các bài thuốc từ quả dâu
Có rất nhiều bài thuốc cựu truyền từ quả dâu, từ dùng riêng đến kết hợp các vị thuốc khác, chả hạn như:
1. Điều trị thiếu máu, hư nhược thần kinh và viêm gan mãn tính
Với các trường hợp trên, mỗi ngày bạn chỉ cần dùng 10 – 15 g quả dâu rượu, bền chí ăn trong nhiều ngày là sẽ thấy hiệu quả.
Riêng với bệnh thiếu máu thì bạn còn có thể dùng theo cách sau: lấy 60 g quả dâu tằm tươi, đem hầm cho chín nhừ cùng với 30 g long nhãn (nhãn nhục) và ăn trong ngày (mỗi ngày ăn hai lần) (1) (2).
Quả dâu
Long nhãn
2. Điều trị choáng váng đầu óc và hoa mắt
Những người làm việc lao tâm lao lực, hay thức khuya thường sẽ gặp chứng này: suy nhược tâm thần, hoa mắt và chóng mặt. Với trường hợp này, chúng ta có thể dùng quả dâu rượu, táo tàu và câu kỷ tử, mỗi loại 15 g, hãm với nước nóng và uống như trà (với táo thì bạn xắt khoanh cho nước trà ngọt hơn).
Trong bài thuốc này, táo tàu giúp bổ phổi, bảo vệ gan, kỷ tử thì bổ thận, dâu bổ cả gan thận…, cho nên, phối hợp ba thành phần này lại sẽ mang lại hiệu quả đáng kể (2).
3. Điều trị khí huyết hư tổn khiến cho tóc bạc sớm
Với trường hợp này thì dùng cao mật ong thanh mai sẽ mang lại hiệu quả cao hơn. Cách làm cao này như sau:
- Chuẩn bị : nước ép quả dâu rượu chín và mật ong tự nhiên (lượng vừa đủ tùy theo số lần muốn dùng).
- Thực hiện : lấy nước ép dâu cho vào nồi thủy tinh hoặc nồi đất, nấu bằng lửa nhỏ cho đến khi sánh lại thì đổ mật ong vào (nêm thấy vừa đủ ngọt), khuấy đều, sau đó chưng tiếp cho thành dạng cao thì tắt bếp và để dùng dần (đựng trong bình thủy tinh và đậy kín).
- Liều dùng : mỗi lần rót một lượng bằng 2 muỗng canh (lưu ý không dùng muỗng sắt để đựng), hòa với nước ấm rồi uống (ngày uống hai lần vào buổi sáng và tối) (2).
4. Điều trị chứng đổ mồ hôi trộm
Bài thuốc rất đơn giản : bạn chỉ cần lấy 10 g quả tươi, cắt cho giập nát rồi nấu cùng 10 g ngũ vị tử, chắt lấy nước uống (mỗi ngày uống 2 lần) (2).
5. Điều trị táo bón do nóng trong người
Có nhiều cách dùng quả dâu điều trị táo bón, chẳng hạn như:
- Cách 1 : hái quả dâu chín ép lấy nước uống hoặc ăn quả dâu chín, mỗi ngày ăn 15 g, ăn liên tiếp vài ngày thì sẽ thấy nhuận trường, bớt táo bón.
- Cách 2 : hái 50 g quả dâu chín, đem nấu cùng 15 g mè đen (cán cho hơi nát), 15 g nhục thong dong và 10 g chỉ thực, sau đó chắt lấy nước uống (mỗi ngày uống 1 thang như thế, kiên trì vài lần sẽ thấy hiệu quả; riêng chỉ thực và nhục thung dung thì bạn có thể mua trong các hiệu thuốc Đông y, mè đen thì được bán phổ biến ở các chợ) (2).
6. Điều trị bế kinh
Nhắc đến bế kinh thì hồng hoa là vị thuốc có tác dụng đáng kể. Tuy nhiên, tác dụng hoạt huyết của hồng hoa khá mạnh nên dễ làm tổn hao sức khỏe. bởi vậy, dân gian ta kết hợp thêm dâu tằm để dưỡng huyết.
Cách dùng như sau : lấy 15 g quả dâu (cán cho hơi nát), 3 g hồng hoa và 12 g kê huyết đằng, cùng cho vào bình thủy tinh và đổ nước sôi vào, hãm lấy nước uống (2).
thông báo thêm về quả dâu
Tên của cây dâu trong tiếng Hán gọi là “tang” (桑, Morus alba), đồng âm với đám tang, tang tóc, thành ra, nhiều người lớp và không dám trồng. Tuy nhiên, truyền thống trồng dâu nuôi tằm đã có từ lâu đời và ở Trung Quốc, người ta còn có truyền thống trồng cây dâu trước và sau nhà, xem nó là biểu trưng của “cố thổ, gia hương” ( ).
Tham khảo:
- Võ Văn Chi, tự điển Cây thuốc Việt Nam, tập 1 , bộ mới, NXB y khoa, trang 710.
- Tuệ Minh – Dương Thiên, Cây thuốc nam thông dụng trị liệu trong gia đình , NXB Đồng Nai, trang 44.
- 桑 , , ngày truy cập: 16/ 03/ 2021.
