Nói đến cây cảnh, người ta thường nghĩ đến dáng cây hoặc sắc hoa. Tuy nhiên, có những loài được chọn làm cảnh vì lá nó đẹp, chẳng hạn như cây ngũ trảo.
Cây ngũ trảo còn được gọi là cây chân chim do lá của nó có 5 lá chét và phần cuống của những lá chét này chụm lại, tạo thành dường như bàn chân chim. Hơn nữa, mỗi lá kép của cây lại thường gồm 5 lá chét nên người ta gọi là ngũ trảo (“ngũ” là năm, “trảo” là chân của các loài động vật). Ngoài ra, người ta còn đọc trại tên “ngũ trảo” thành “ngũ trẩu”.
Phân biệt các loài cùng tên
Theo nhà nghiên cứu Võ Văn Chi, cây ngũ trảo có tên khoa học là Vitex negundo , thuộc họ Cỏ roi ngựa. Ngoài các tên này, cây còn được gọi là hoàng kinh, mẫu kinh, ngũ trảo phong… (1).
Tuy nhiên, các bạn cần để ý phân biệt:
- Cây ngũ trảo được đề cập trong bài viết này (Vitex negundo) là cây gỗ nhỡ, mỗi lá gồm 5 lá chét, mặt trên nhẵn xanh, mặt dưới lá có lông mịn và có màu trắng ngà. Loài này khác với một loài khác cũng được gọi là ngũ trảo (Cayratia japonica), là loài dây leo bằng tua cuốn, trông giống như dây trái giác, mỗi lá cũng gồm 5 lá chét (2).
Cây ngũ trảo trong bài viết này (Vitex negundo)
Cây vác Nhật (cũng được gọi là ngũ trảo: Cayratia japonica)
- Ngoài ra, cây ngũ trảo trong bài viết này còn có tên là cây chân chim, khác với một loài khác cũng được gọi là cây chân chim, đó là cây ngũ gia bì (Schefflera octophylla) ( ). Cả hai loài này đều có thể trồng làm cảnh.
Cây ngũ gia bì chân chim
Lá ngũ trảo trong công thức xông hơi, giải cảm
Cây ngũ trảo thường được trồng xung quanh nhà với vai trò vừa là cây cảnh, vừa là cây thuốc. Trong đó, cách dùng phổ biến của loài cây này là làm thuốc xông hơi bởi lá của nó có tinh dầu (khi vò lá sẽ thấy mùi thơm).
thường nhật, khi bị cảm sốt, nhức đầu hay sổ mũi do phong hàn, người ta thường bẻ một ít lá ngũ trảo (chừng 100 g), một ít lá cam (lá bưởi) (cũng chừng 100 g) và lá chanh, lá sả, ngải cứu (mỗi loại 20 g), sau đó nấu và xông hơi, lượng nước thường dùng là 5 lít. Lưu ý, các bạn nên lấy nước nấu trước, đợi đến khi nước bắt đầu sôi lăn phăn thì hãy bỏ lá vào, sau đó lấy đũa đè các lá ấy cho ngập trong nước rồi nấu. Đến khi nghe tiếng nước sôi và ngửi thấy mùi thuốc bay ra, các bạn tắt bếp và dùng để xông hơi.
Cũng cần nói thêm, theo quan niệm dân gian, lá xông hơi thì lá tươi mới tốt vì khi lá cây khô lại thì lượng tinh dầu cũng đã bị giảm nhiều. Bên cạnh đó, giờ trên thị trường cũng có bán các loại gói xông giải cảm khá thuận lợi, tuy nhiên, người bệnh vẫn nên dùng lá tươi để mang lại hiệu quả tốt hơn.
Công dụng làm thuốc của cây ngũ trảo
Bên cạnh bài thuốc xông hơi, giải cảm vừa nêu trên, lá ngũ trảo cũng như các bộ phận khác của cây còn được dùng trong nhiều bài thuốc khác.
Theo Đông y, nước sắc từ lá ngũ trảo có tác dụng:
- Điều trị tiểu ra máu
- Giảm đau do bệnh lậu
- Điều trị chứng mình mẩy sưng đau.
- Điều trị lỵ và viêm ruột.
Liều lượng : 40 đến 80 g lá tươi mỗi ngày (1).
Bên cạnh lá thì các bộ phận khác của cây ngũ trảo cũng được dùng làm thuốc, chả hạn:
- Rễ cây : Rễ ngũ trảo được dùng điều trị sốt rét bằng cách sắc lấy nước uống 30 g mỗi ngày. Nếu bị đờm thì dùng rễ cây giã nát rồi vắt lấy nước uống (cũng 30 g mỗi ngày).
- Hạt : Hạt ngũ trảo có nhiều công dụng quý như điều trị bệnh tim, hen suyễn, huyết trắng, nhức mỏi gân cốt, giúp đổ mồ hôi và làm giảm đau đầu. Cách dùng: lấy 2 – 4 g hạt ngũ trảo rồi sắc uống trong ngày.
- Vỏ thân : Vỏ thân cây ngũ trảo cũng được tách bóc để làm thuốc điều trị suyễn, giúp ăn uống ngon miệng và dễ tiêu hóa (1).
Tham khảo :
Hoa và lá ngũ trảo
Một số nghiên cứu về cây ngũ trảo
- Hoạt tính chống viêm và giảm đau : Theo tập san Journal of Ethnopharmacology , chiết xuất từ lá ngũ trảo tươi có tác dụng chống oxy hóa, chống ngứa, kháng viêm và giảm đau trên chuột thể nghiệm bị phù chân do carrageenan gây ra. Hơn nữa, đối với lá trưởng thành và lá được thu hoạch khi cây ra hoa, các tác dụng này vẫn được đảm bảo ( ).
- Hoạt tính chống nấm : Theo tùng san Bioorganic & Medicinal Chemistry letters , các chiết xuất etanolic từ lá ngũ trảo có hoạt tính chống lại nấm Trichophyton mentagrophytes và nấm Trichophyton mentagrophytes ( ).
Lưu ý
- Người suy nhược, gầy yếu, nóng trong người, táo bón không nên dùng vị thuốc này.
- Không nên lạm dụng và cần tham khảo quan điểm thầy thuốc về kiêng, liều lượng… trước khi dùng.
- Võ Văn Chi, Cây thuốc An Giang , Ủy ban Khoa học và kỹ thuật An Giang, 1991, trang 410.
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 415.
- Ngũ gia bì , , ngày truy cập: 22/12/2019.
- Anti-inflammatory and analgesic activities of mature fresh leaves of Vitex negundo , , ngày truy cập: 22/12/2019.
- New antifungal flavonoid glycoside from Vitex negundo , , ngày truy cập: 22/12/2019.
