Giai thoại kể rằng khi vua Gia Long bôn tẩu đến cửa sông Hàm Luông, tỉnh Bến Tre đã ăn món cây bần chua chấm mắm và đặt cho loài cây này cái tên trọng thể hơn là “thủy liễu”, tức là cây liễu nước (sống ở bùn nước, cành rủ xuống như cây liễu).
Là loài cây ngập mặn thường mọc ở các rừng ven biển, cửa sông và bãi bồi…, cây bần không chỉ có giá trị sinh thái, ẩm thực, kinh tế mà còn có giá trị y học.
Về cây bần
Cây bần có nhiều loại, loại phổ biến có thể kể đến là “bần chua” (Sonneratia caseolaris) thường mọc ở ven sông, có trái tròn dẹt (hay còn gọi là bần dĩa, bần sẻ, thủy liễu, bằng lăng tía, hải đồng).
Bên cạnh đó là cây “bần ổi” (Sonneratia ovata) có trái hơi tròn gần giống như trái ổi (hay còn gọi là bần trứng, bần hôi). ngoại giả còn có bần trắng (Sonneratia alba), bần vô cánh (Sonneratia apetala), bần đắng (Sonneratia Griffithii), bần Hải Nam (Sonneratia hainanensis)…Rễ bần thuộc dạng rễ thở, có đầu nhọn và đâm ngược lên mặt nước, được gọi bằng cái tên dân dã là “cặc bần”.
Trái bần lúc còn sống thì chua và chát. Trái bần chín có vị chua và mùi thơm rất đặc trưng nhưng hoa bần thì lại không thơm. Cũng nên chi mà ca dao có câu:
“ Cây bần ơi, hỡi cây bần
Lá xanh bông trắng lại gần không thơm .”
Trong dân gian, người ta thường dùng cây bần như một
- Bần chua và bần ổi để cầm máu (dùng vỏ và lá),
- Làm tan các vết bầm tím do đụng dập (dùng lá)
- Tiêu viêm, giải nhiệt, giảm đau (dùng quả)
- Điều trị nhức mỏi (dùng rễ và thân)
- Ngăn chặn xuất huyết (lên men dịch quả để làm thuốc)
- Điều trị ung thư vòm họng (dùng trái bần non)
- Điều trị sỏi thận (rễ bần sao thủy thổ)…
Hình ảnh hoa bần
Công dụng của cây bần chua và bần vô cánh
Hoạt tính kháng khuẩn, chống oxi hóa và hạ đường huyết đã được tìm thấy qua nghiên cứu chiết xuất từ cây bần chua (vỏ cây) ( ) và bần vô cánh (hạt giống, lá, vỏ cây) ( ).
Bên cạnh đó, chiết xuất từ trái bần chua còn giúp hạ đường huyết, bảo vệ gan, chống viêm và có khả năng gây độc đối với ấu trùng muỗi ( )
Hình ảnh quả bần chua
Công dụng của cây bần ổi
Theo trang Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ (US National Library of Medicine), chiết xuất từ lá bần ổi có hoạt tính chống ung thư biểu mô, ung thư phổi và ung thư vú ở người, đồng thời cũng có khả năng ức chế enzym Acetylcholinesterase ( ).
Được biết, Acetylcholinesterase (AChE) là enzym làm ngưng hoạt động của chất dẫn truyền tâm thần acetylcholin tại các synap thần kinh cholinergic, thành thử, việc ức chế AChE sẽ giúp cải thiện nồng độ của chất dẫn truyền tâm thần, từ đó ngăn chặn sự phát triển của bệnh Alzheimer (hội chứng suy giảm trí nhớ) ( )
Hình ảnh cây bần ổi
Công dụng của bần trắng
Theo tùng san Phát triển khoa học và công nghệ (Journal of Science and Technology Development), chất acid oleanolic có trong lá cây bần trắng có khả năng kháng HIV và kháng ung thư ( ).
Trái bần trong đời sống của người miền Tây
Về miền Tây, chúng ta sẽ có dịp được thưởng thức các đặc sản từ cây bần như: canh chua trái bần, cá kho bần, gỏi hoa bần, nước cốt bần, mứt bần… Ngoài ra, cây bần còn đi vào những địa danh như Rạch Bần (Cần Thơ), Xẻo Bần (Kiên Giang), ngã ba Bần Quỳ (Long An)…
Và đối với mỗi con người miền Tây, cây bần còn là không gian văn hóa, tình cảm:
“ Hàng dừa soi bóng Hàm Luông,
Bần gie đốm đậu, qua buồn nhớ em .”
Trái bần
thông báo thêm
hiện tại, các loại bần không còn phổ thông như trước và một số loại đã trở nên khan hiếm. Ở Singapore, cây bần ổi đã được đưa vào Sách Đỏ với chừng độ đe dọa tuyệt diệt là “Cực kỳ nguy cấp” (Critically Endangered) (
)
- Antimicrobial and antioxidative activities in the bark extracts of Sonneratia caseolaris, a mangrove plant , , ngày truy cập: 03/04/2019
- Evaluation of antioxidant, antidiabetic and antibacterial acivities of the fruit of Sonneratia apetala (Buch.-Ham.) , ngày truy cập: 03/04/2019.
- Oleanolic acid – an a-Glucosidase inhibitory and antihyoerglycemic active compound from the fruits of Sonneratia caseolaris , , ngày truy cập: 03/04/2019.
- Chemical constituents from Sonneratia ovata Backer and their in vitro cytotoxicity and acetylcholinesterase inhibitory activities, ngày truy cập: 03/04/2019.
- Nghiên cứu tác dụng ức chế acetylcholinesterase của một số loài thuộc chi Stephania Lour., họ Menispermaceae thu hái ở Việt Nam , ngày truy cập: 03/04/2019.
- Chemical constitues from leaves of Sonneratia alba J.E.Smith (Sonnneratiaceae) , , ngày truy cập: 02/04/2019.
- Gedabu Sonneratia ovata , , ngày truy cập: 04/04/2019.
