Cây móp gai hay mớp gai là một loại rau dại thiên nhiên gắn bó với người du kích từ kháng chiến. Đây là loại rau sạch ngon, tẩm bổ và đặc biệt nó còn là một vị thuốc với những công dụng khiến nhiều người bất thần.
- Cây móp gai còn có tên gọi khác là cây mớp gai, ráy gai, củ chóc gai….
- Tên khoa học: Lasia spinosa (Lour) (1).
- Họ: Ráy
diễn tả cây móp gai
- Thân cây : Móp gai là dạng cây thân thảo, với thân và gốc rễ nằm dưới đất bùn ẩm ướt, thân cây dạng bò phình to như củ, mang nhiều mắt và sẹo của lá rụng (2).
- Rễ : Rễ chùm, phát triển trên thân cây.
- Lá : Cuống bẹ dạng dời, cuống lá dài tới 50cm có nhiều gai nhỏ, gai rất cứng khi lá già. Lá móp gai dạng sẻ thùy với những lá kép mọc đối xứng, trê gân chính của lá và các gân nhỏ đều có gai sắc nhọn. Lá non mềm, bậm bạp như nhánh cây kim tiền, non búng được người dân hái về làm rau ăn.
- Hoa : Mọc lên từ thân cây, cuống hoa dài mọc vươn lên có thể dai tới 50cm, hoa móp gai màu đỏ thường ra hoa trơ thổ địa với một cánh hòa màu vàng bên trong có nhụy như dạng trùy.
- Quả: Dạng quả đơn với một quả phình to dạng trùy với nhiều gai mắt sần sùi.
Lá móp gai nhiều gai
Cây móp gai mọc ở đâu ?
Loài cây này thường mọc ở những vùng đất hoang ẩm thấp, những nơi có mực nước thấp như: Các kênh rạch hay vùng ngập nước ở vùng nam bộ, những vùng đất ngập nước ở cạnh các khe suối khắp miền Bắc, miền Trung.
Được biết cây này có ở hầu khắp ba miền Bắc, miền Trung và miền Nam chứ không phải chỉ riêng miền nam. Ở miền Nam cây được gọi là cây mớp gai hay móp gai, miền Bắc gọi là cây ráy gai.
Bộ phận dùng, thu hái chế biến
Bộ phận dùng:
- Lá non hay đọt non của cây được người dân dùng làm rau ăn.
- Thân cây (hay củ) được dân gian dùng làm thuốc.
Thu hái, chế biến:
- Đọt non được người dân thu hái quanh năm, nhổ hàng ngày để dùng làm rau ăn, đây là một loại rau ngon và cực kỳ sạch. Móp gai vị đặc biệt thơm ngon, những người sành ăn mới biết đến loại rau này, hiện trên thị trường rau giá bán mỗi kg đột non móp gai có thể lên tới 50.000đ/kg tươi.
- Củ được nhân dân đào về cắt bỏ rễ con, cuống lá sau đó đem rửa sạch, thái mỏng phơi khô để làm thuốc.
Đọt non cây móp gai
Hoa móp gai
Tính vị móp gai
- Củ móp gai: Vị hơi cay, tính mát, không có độc và không ngứa như các cây họ ráy.
- Lá móp gai: Vị hơi chát ngọt, hơi cay, rất thơm ngon và mặn mà.
Công dụng của cây móp gai
Vị thuốc được dùng theo kinh nghiệm dân gian, dùng trong điều trị một số chứng bệnh như:
- Bệnh xơ gan cổ trướng
- Viêm Gan
- Vàng da
- Thông tiểu tiện
- Mát bổ
- Giảm đau xương khớp
- Giảm mụn nhọt
- Giảm ngứa
Đối tượng nên dùng
- Xơ gan cổ trướng
- Viêm gan
- Phù thũng, tích nước
- Viêm thận thủy thũng
- Ho viêm họng
- Đau lưng, cột sống
- Đau bả vai, tê tay chân
- Mặt có nhiều mụn bọc, mụn trứng cá
- Người bị mẩn ngứa, mẩn đỏ khắp người
Cách dùng: Củ khô dùng khoảng 10g – 20g, sắc nước uống hàng ngày. Ngoài ra đọt non (lá non) dùng xào nấu hoặc muối chua, dùng như một loại ranh xanh thơm ngon, nhiều dinh dưỡng và giá trị cho sức khỏe.
Một số bài thuốc từ cây móp gai
1. Bài thuốc điều trị xơ gan cổ trướng, viêm gan, vàng da
Theo kinh nghiệm dân gian của người dân miền Nam bộ được biên chép trong cuốn từ điển; “tự điển bách khoa dược khoa” mớp gai dùng kết hợp với các vị thuốc ô rô nước, lá quao có công dụng điều trị các bệnh về gan như: Viêm gan, xơ gan cổ trướng, vàng da.
- Chuẩn bị : Củ cây móp gai 15g, lá 15g, cây ô rô nước 15g, tuốt luốt đều phơi khô
- thực hành : Các vị thuốc đem rửa sạch phơi khô (sao vàng hạ thổ nếu có điều kiện) sau đó đem sắc với khoảng 4 chén nước sạch, đun cạn lấy khoảng 2 chén nước sau đó chia làm nhiều lần uống trong ngày.
2. Bài thuốc thông tiểu tiện, viêm thận thủy thũng
- Chuẩn bị : Củ móp gai phơi khô 20g
-
Thực hiện
:
- Cách 1: Sao vàng hạ thổ củ khô, sắc với khoảng 3 chén nước, sắc lấy 2 chén chia làm nhiều lần uống trong ngày.
- Cách 2: Sau khi sao vàng vị thuốc, đem đồng tình dạng bột mịn, hòa nước sôi, để nguội uống hàng ngày.
- Cách 3: kết hợp dùng thêm đọt non của rau móp gai, rửa sạch luộc ăn hàng ngày, cách này vừa giúp lợi tiểu và thanh lọc thân thể vừa giúp cung cấp thêm chất xơ cho thân thể.
3. Bài thuốc giảm đau nhức xương khớp
- Chuẩn bị : Củ móp gai khô 15g, 15g, cỏ xước 15g, lá lốt 10g
- thực hành : Các vị thuốc đem rửa sạch rồi đun với khoảng 4 bát nước, đun nước cạn lấy khoảng 2 bát nước chia làm 3 lần uống sau bữa ăn. Dùng liên tiếp khoảng 10 ngày, người bệnh sẽ thấy được hiệu quả của bài thuốc này.
4. Bài thuốc điều trị mụn trứng cá
- Chuẩn bị : Củ móp gai khô 15g
- Thực hiện : Sắc nước uống hàng ngày, song song kết hợp dùng thêm đọt non móp gai làm rau ăn sẽ rất tốt cho chức năng gan, thận từ đó giúp cải thiện làn da, giảm mụn hiệu quả và lâu dài.
5. Bài thuốc điều trị mẩn ngứa ngoài da
- Chuẩn bị : Dùng toàn cây gồm cả thân và lá cây, kể cả lá già (Dùng khoảng 1 nắm lớn)
- thực hành : Đun lấy nước, nước này tắm ngày 1 lần, dùng liên tiếp khoảng 1 tuần sẽ có chuyển biến.
Các nghiên cứu trội về cây móp gai
1. Hoạt động chống nôn, chống viêm và chống tiêu chảy của chiết xuất hydro-alcoholic từ rễ cây mớp gai:
Một nghiên cứu tại trường Cao đẳng Dược Buenos Aires, Argentina tiến hành trên mô hình chuột thí nghiệm. Trong đó thí điểm chống nôn được nghiên cứu bằng cách sử dụng axit axetic gây ra ở chuột; hoạt động chống viêm bằng cách sử dụng chuột phù chân do carrageenan và hoạt động chống đi tả sử dụng chuột tiêu chảy do dầu cây thầu dầu. Kết quả cho thấy chiết xuất hydro-alcoholic từ rễ cây mớp gai cho hiệu quả tốt ở cả ba thể nghiệm chống nôn, chống viêm và chống đi tả. Những phát hiện này chỉ ra rằng chiết xuất trên có hoạt tính chống nôn, chống viêm và chống tiêu chảy đáng kể, là một cơ sở điều trị bệnh theo y học cựu truyền ( ).
2. Hoạt động chống viêm, chống oxy hóa của lá mớp gai:
Một nghiên cứu tại Khoa Dược & Dược lâm sàng, Khoa Dược, Đại học Dhaka, Bangladesh qua các xét nghiệm đã xác định hoạt động chống oxy hóa đáng kể và hoạt động kháng khuẩn nhẹ của chiết xuất lá mớp gai ( ).
3. Hiệu quả điều trị giun xoắn ký sinh Trichinellosis:
Được biết Trichinellosis là một loại giun xoắn ký sinh sống trong cơ thể lợn, gây ra bệnh giun xoắn ở người; tuy nhiên bây chừ vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu loại giun này. Đáng mừng thay, một nghiên cứu mới đây tại Khoa Động vật học, Đại học Hill Đông Bắc, Ấn Độ đã xác định chiết xuất lá cây Lasia spinosa có hiệu quả chống lại cả ba thời đoạn vòng đời của loại ký sinh trùng này. Nhóm nghiên cứu đánh giá L. spinosa sở hữu hiệu quả kháng giun xoắn ký sinh và sán đáng kể chống lại các giai đoạn trưởng thành và ấu trùng của giun xoắn ký sinh ( ).
Lưu ý nhận dạng cây móp gai
- Củ khô móp gai có hình dáng khá giống với củ ráy khô vì có cùng họ. Cách phân biệt bằng mùi vị, củ ráy sử dụng thường có vị cay hơn và hơi ngứa, củ móp gai thì không ngứa.
- Ngoài ra củ móp gai cũng rễ nhầm lẫn với củ cốt toái bổ, một loại rễ cây thường có ở miền núi. Để phân biệt hãy để ý tới vỏ ngoài của củ, bởi vỏ ngoài cốt toái bổ thường bóng hơn củ móp gai – củ móp gai thực ra là thân cây móp gai phình to, bên ngoài là nhiều mất mắt do lá rụng để lại, đó là đặc điểm để dễ dàng phân biệt.
Giá bán
Do việc thu hái khá cầu kỳ và nhiều công đoạn, đây cũng là một loại rau có giá trị nên ít nơi thu hái củ của cây này, thành ra mà giá bán củ móp gai sẽ khá cao. hiện nay củ móp gai chuẩn thường có giá bán giao động từ 250.000đ/kg đến 300.000đ/kg . Nếu nơi nào bán giá quá rẻ cần coi xét lại chất lượng.
- Võ Văn Chi, Cây thuốc An Giang, Ủy ban Khoa học và kỹ thuật An Giang, 1991, trang 375, 376.
- từ điển bách khoa dược khoa, Nhà xuất bản tự vị bách khoa năm 1999, trang 521, 522.
- Antinociceptive, anti-inflammatory and anti-diarrheal activities of the hydroalcoholic extract of Lasia spinosa Linn. (Araceae) Roots , , ngày truy cập 17 tháng 7 năm 2020.
- Antioxidant Property, Cytotoxicity and Antimicrobial Activity of Lasia spinosa Leaves , , ngày truy cập 17 tháng 7 năm 2020.
- Efficacy of Lasia spinosa leaf extract in treating mice infected with Trichinella spiralis , , ngày truy cập 17 tháng 7 năm 2020.
