Cây dành dành loài hoa đẹp mang trong mình công dụng của một vị thuốc quý. Theo các nghiên cứu khoa học mới đây các bộ phận của cây dành dành đều là thuốc có công dụng điều trị tiểu đường, ung thư và nhiều căn bệnh hiểm nguy khác.
Thỉnh thoảng, khi thấy tôi vò lá sâm để làm thạch sương sâm uống, cha tôi lại hồi tưởng, nhớ tiếc: “Hồi trước nhà bà nội mày có trồng cây dành dành bự lắm, lá nó vò ăn cũng ngon như lá sâm này nè. Bông nó thơm dữ lắm. Mà hồi đó nó còn mọc nhiều chứ hiện nay kiếm không gặp nữa.” Thật vậy, cây dành dành trước đây được trồng và cũng mọc hoang rất nhiều. thành ra, người ta không chú ý nhiều đến nó.
Cây dành dành có tên khoa học là Gardenia jasminoides Ellis , thuộc họ thiến thảo
Mục lục
Dành dành qua ca dao
Nói về tâm cảnh thẹn, đắm say của đôi lứa với những lầm lẫn đáng yêu, ca dao Việt Nam có câu:
“Rủ nhau đi hái mẫu đơn
Mẫu đơn không hái, hái cơn dành dành.
Rủ nhau đi hái dành dành
Dành dành không hái, hái cành mẫu đơn.”
đôi lứa mới yêu đầy bỡ ngỡ, vụng trộm, tưởng cái này lại hóa cái kia, quên trước quên sau trong buổi đầu hò hẹn: quyết định hái hoa mẫu đơn quyền quý nhưng rồi đột nhiên lại hái hoa dành dành thông thường và trái lại.
Thế nhưng, dù bị xem là giản dị, chân quê; hoa dành dành qua ca dao đã trở nên chứng nhân cho tình yêu đôi lứa buổi ban đầu. Không biết ngày xưa, cha tôi có từng hái hoa dành dành vừa trắng vừa thơm để cài lên tóc nhân tình không nhỉ?
Dành dành, món quà của hiện tại và quá khứ
Sau này, tôi tìm mua được cho cha tôi một chậu dành dành. Ông nâng niu rồi lại lần nữa khen hoa nó đẹp, lá nó thuôn dài, nhẵn bóng, vò ăn được và trái của nó na ná trái cứt quạ (nhưng có màu vàng cam, bóng và đẹp hơn rất nhiều). Ông đặt chậu hoa bên thềm nhà, đôi khi kéo chiếc võng lại gần để nằm ngơi nghỉ. Ban trưa và về đêm, những bông hoa trắng, cánh mềm tỏa hương thơm đầm, dễ chịu!
Hoa dành dành
Quả dành dành
Công dụng của dành dành
Bên cạnh việc vò lá dành dành (không quá già cũng không quá non) để uống giải nhiệt như lá sương sâm, dành dành còn được dân gian dùng lá để làm lành các vết thương ngoài da (rửa sạch, giã nát cho lá ra nhựa rồi đắp lên). Không những thế, từ lâu, y học cổ truyền cũng ghi nhận dành dành với nhiều công dụng quý, nhất là
hay nhiều người vẫn gọi là hạt dành dành.
Theo đó, quả dành dành có vị đắng, tính lạnh, có tác dụng thanh nhiệt, tiêu viêm, điều trị các chứng như: sốt, vàng da, thổ huyết, chảy máu cam, ỉa ra máu, nhức đầu (do bốc hỏa), viêm thận, mụn nhọt, lở ngứa, viêm tuyến vú… Bên cạnh đó, vỏ rễ cây dành dành cũng được dùng để điều trị thổ huyết, chảy máu mũi
(1)
.
Dược tính cuả dành dành qua các kết quả nghiên cứu
–
H
oạt động chống o xy hóa
: kết quả các xét nghiệm cho thấy chiết xuất từ lá dành dành có tiềm năng chống o xy hóa rất đáng kể khi tham chiếu nó với vitamin C.
(
)
. Bên cạnh đó, chiết xuất từ quả dành dành cũng có khả năng chống o xy hóa, trong đó, chiết xuất quả trong nước cao hơn chiết xuất ethanol
(
)
.
–
T
iềm năng chống viêm da dị ứng
: kết quả thể nghiệm trên chuột cho thấy chiết xuất từ cây dành dành có thể ngăn chặn sự phóng thích histamine, từ đó cho thấy tiềm năng trong điều trị viêm da dị ứng
(
)
.
–
Hoạt động chống ung thư
: bằng thể nghiệm xét nghiệm màng chorioallantoic (CAM), các nhà nghiên cứu đã phát hiện chiết xuất ethanol của trái dành dành có khả năng chống ung thư
(
)
.
–
Cải thiện chức năng gan
: nghiên cứu trên chuột cho thấy chiết xuất glycoprotein 27 kDa từ cây dành dành có khả năng bảo vệ gan và hạ đường huyết
(
)
–
Cải thiện chất lượng giấc ngủ
: một thể nghiệm lâm sàng trên 21 người qua hai tuổi can thiệp, mỗi tuổi 2 tuần và cách nhau 2 tuần đã cho thấy Crocetin từ cây dành dành có thể góp phần cải thiện chất lượng giấc ngủ
(
)
.
–
Tác dụng hạ đường huyết
: Crocetin từ cây dành dành qua kết quả nghiên cứu còn cho thấy khả năng hạ đường huyết và chống huyết khối não trong đột quỵ (qua thử nghiệm trên chuột)
(
)
Lưu ý
Không nên lạm dụng các bài thuốc từ dành dành. ngoại giả, một số đối tượng không nên sử dụng dành dành, bao gồm:
- Những người thân hư nhược, tỳ vị hư hàn.
- Những người thường bị lạnh bụng, ăn chậm tiêu hoặc đang bị ỉa chảy.
- Võ Văn Chi, Cây thuốc trị bệnh thông dụng , NXB Thanh Hóa, 2000.
- HPLC – Analysis of Polyphenolic Compounds in Gardenia jasminoides and Determination of Antioxidant Activity by Using Free Radical Scavenging Assays , , ngày truy cập: 08/05/2019.
- Antioxidant activity of Gardenia jasminoides Ellis fruit extracts , , ngàytruycập: 08/05/2019.
- The Gardenia jasminoides extract and its constituent, geniposide, elicit anti – allergic effects on atopic dermatitis by inhibiting histamine in vitro and in vivo , . ngày truy cập: 08/05/2019.
- Antiangiogenic activity of Gardenia jasminoidesfruit , , ngày truy cập: 08/05/2019.
- Hepatoprotective and hypolipidaemic effects of glycoprotein isolated from Gardenia jasminoides ellis in mice , , ngày truy cập: 07/05/2019.
- Effect of crocetin from Gardenia Jasminoides Ellis on sleep: A pilot study , , ngày truy cập: 07/05/2019.
- Crocetin, a Carotenoid from Gardenia jasminoides Ellis, Protects against Hypertension and Cerebral Thrombogenesis in Stroke – prone Spontaneously Hypertensive Rats , , ngày truy cập: 07/05/2019.
