Nói đến hoa bướm, bạn nghĩ đến gì? Có phải bài hát “Hoa bướm ngày xưa” của những đôi trai gái yêu nhau hay dáng vẻ yêu kiều của những cô thiếu nữ như hoa, như bướm:
“ Cứ xuân lại nhớ một người
Dáng đi thành bướm, vẻ cười thành hoa.
Nàng đi, cuốn mãi hồn ta,
Nàng về, bướm lượn muôn hoa khoe màu “.
Những câu thơ ấy không nói về hoa bướm nhưng nếu dùng để mô tả hoa bướm thì thật tuyệt!. Hoa bướm, chính là hoa pansy (hay hoa păng xê, hồ điệp hoa, tam sắc cẩn…) – loài hoa mà bạn thường thấy ở các khuôn viên trường, công viên, khu du lịch… Nếu là thành viên của những hội trồng cây, trồng hoa quanh nhà; chắc hẳn bạn không lạ gì loại hoa này.
Vài nét về hoa bướm (HB)
Hoa bướm là tên gọi chung của nhiều giống hoa có màu sắc sặc sỡ và cánh mỏng như cánh bướm, thuộc họ Vi ô lét. Những loại này thường được lai tạo từ hoa tím tam sắc Viola tricolor (nguồn gốc châu Âu) ( ).
Được biết, hoa tím tam sắc Viola tricolor là một trong những cây thuốc cựu truyền được chú ý ở châu Âu và được ghi trong Dược điển Châu Âu ( Pharmacopoeia of Europe ) ( ).
Hoa bướm (hoa tím tam sắc, păng xê), trông như những con bướm chấp chới bay
Ngoài ra, cũng cần nói rằng cây HB trong bài viết này khác với cây bướm bạc (Mussaenda pubescens) cũng được gọi là hoa bướm (bướm bạc là cây thuốc khá nức tiếng trong y khoa cựu truyền Việt Nam, có tác dụng điều trị ho, phong phong thấp).
Công dụng của hoa tím tam sắc (hoa bướm)
Như đã nói, cây HB chính yếu là các phân loài khác nhau được lai tạo từ hoa tím tam sắc (mỗi bông hoa có năm cánh và có ba màu là lam, trắng và vàng). Loài cây này được dùng làm thuốc với các công dụng như:
- Lợi tiểu, lọc máu.
- nhuận trường.
- Điều trị viêm đường hô hấp, ho, lao hạch ở trẻ nhỏ.
Cách dùng: Khi cây đang ra hoa, tiến hành thu hái toàn cây, xắt nhỏ rồi phơi dưới nắng nhẹ (vì trong hoa có tinh dầu). Khi dùng, lấy 4 – 12 g cây hoa bướm sắc lấy nước uống (2).
Một số bài thuốc thông dụng từ hoa tím tam sắc
Ngoài cách dùng trên, tùy từng trường hợp cụ thể mà có những cách dùng khác nhau đối với cây hoa tím tam sắc (hoa bướm), chẳng hạn như:
1. Điều trị mụn, nấm da và vảy nến
Khi vò cây tươi, người ta phát hiện có mùi hương của methyl salicylat. Đây là hoạt chất tự nhiên có trong nhiều loại cỏ cây và có tác dụng giảm đau, chống viêm. bởi vậy, loài hoa này được dùng trong các bệnh ngoài da như eczecma, nấm da, vảy nến, chốc đầu, bệnh ngứa da Prurit, mụn trứng cá…
Cách dùng rất đơn giản: lấy hoa tươi, vắt lấy nước rồi thoa lên da (lưu ý thử độ kích ứng da ở một vùng da nhỏ trước rồi mới thực hành trên tất tật da (2).
2. Điều trị mụn, rộp da, phù thũng
Lấy 40 – 60 g cây bướm đã phơi khô, đem ngâm trong một lít nước (thời gian ngâm ít ra là một tiếng). Sau đó, bắc thuốc lên bếp và vặn lửa từ từ cho nước sôi trong vòng 20 giây, sau đó tắt bếp và để hãm thuốc trong 10 phút nữa. Nước này nên chia ra uống trong ngày và uống trước bữa ăn 30 phút (2).
Hoa bướm (hoa tím tam sắc, păng xê)
2. Điều trị phong thấp
Dùng hoa bướm phơi khô và hãm lấy nước uống (liều lượng theo chỉ định của thầy thuốc). Lưu ý, lượng nước cần uống trong mỗi ngày là 1 lít nước và cần uống cách xa bữa ăn. Mặt khác, người dùng nên chừa lại một ít nước thuốc này để thoa lên chỗ đau, như vậy bệnh sẽ mau khỏi hơn (2).
Tham khảo :
Một số nghiên cứu về hoa tím tam sắc (hoa bướm Viola tricolor)
- Hoạt tính kháng khuẩn : Theo tập san Fitoterapia , nước sắc và chiết xuất ethanol từ cây HB đều có tác dụng kháng khuẩn ở một mức độ nhất thiết ( ).
- Hoạt tính chống ung thư : Theo tạp chí Peptides , một số hoạt chất cyclotide có trong cây HB cho thấy hoạt động chống lại năm dòng tế bào ung thư khác nhau là: ung thư thần kinh U251, ung thư vú MDA-MB-231, ung thư phổi A549, ung thư tiền liệt tuyến DU145 và ung thư biểu mô tế bào gan BEL-7402 ( ).
- Hoạt tính chống viêm : Kết quả thí điểm trên chuột (bị viêm cấp tính do nhựa thông) cho thấy chiết xuất cồn từ cây HB có tác dụng chống viêm hiệu quả (trên xương tủy và ở thời đoạn cấp tính) ( ).
- Hoạt tính chống oxy hóa : Theo tập san Free Radicals and Antioxidants , chiết xuất từ lá, hoa và rễ cây hoa bướm đều cho thấy hoạt động chống oxy hóa tốt nhờ vào hàm lượng rutin cao ( ).
Tham khảo :
- Păng – xê, , ngày truy cập: 07/01/2019.
- Nguyễn Văn Đàn – Vũ Xuân Quang – Ngô Ngọc Khuyến, Cây hoa chữa bệnh , NXB y học, 2006, trang 56.
- Antimicrobial activity of Viola tricolor herb , , ngày truy cập: 07/01/2019.
- Isolation and characterization of cytotoxic cyclotides from Viola tricolor , , ngày truy cập: 07/01/2019.
- Immunosuppressive activity of an aqueous Viola tricolor herbal extract, , ngày truy cập: 07/01/2019.
- Evaluation of anti-inflammatory activity of alcoholic extract from Viola tricolor ., , ngày truy cập: 07/01/2019.
- Anti-oxidant capacity, total phenolic contents and HPLC determination of rutin in Viola tricolor (L) flowers, , ngày truy cập: 07/01/2019.
