Lúc tôi còn nhỏ, nhà sâu trong ruộng đồng, vì thế, mỗi lần trong nhà có ai bị bệnh lặt vặt như cảm sốt, ho, viêm họng… là mẹ tôi lại tìm những cây thuốc quanh nhà trong đó có cách dùng lá từ bi và bài thuốc điều trị ho.
Còn nhớ, có lần tôi bị cảm, ho có đờm và viêm họng khá nặng. Nghe tôi “khò khè”, mẹ tôi theo lề thói, mắng tôi mấy câu vì cái tội ham đi chơi ngoài nắng, ham ăn kẹo ngọt… nhưng rồi cũng đội nón đi hái lá từ bi.
Cây từ bi hay còn gọi là cây cúc tần, mọc hoang trên các bờ ruộng rất nhiều. Ở quê tôi, từ lâu người ta đã dùng loại cây này để điều trị bệnh, trong đó có bài thuốc xông hơi trừ cảm lạnh (gồm nhánh cây từ bi, lá sả, vỏ quýt, lá chanh) và bài thuốc uống điều trị ho, viêm họng, viêm amidan.
Cây từ bi (cúc tần)
Lá từ bi và bài thuốc điều trị ho, viêm họng và viêm amidan
Bài thuốc này khá thân thuộc ở quê tôi và được nhiều người tin dùng. Cách thực hành như sau:
- Chuẩn bị : 100 g lá từ bi (lá tươi) và nửa lít nước dừa ta.
- thực hành : Rửa sạch lá từ bi rồi cho vào máy xanh sinh tố, đổ một ít nước dừa vào, sau đó cho thêm tí muối rồi xay nhuyễn và đổ phần nước dừa còn lại vào.
- Cách dùng : Có hai cách dùng. Cách thứ nhất là ăn và uống hết phần lá từ bi đã xay. Cách thứ hai là lọc qua ray, bỏ bã và uống phần nước (do mùi từ lá từ bi khá nồng nên bạn có thể chọn cách thứ hai, uống phần nước và bỏ phần cái đã lọc).
- thời kì dùng : mỗi ngày uống một lần và uống sau khi ăn.
Nhìn chung, bài thuốc này dễ uống, có vị ngọt thiên nhiên của nước dừa và tính ấm cay của lá từ bi. Ngoài bài thuốc trên, dân gian còn hái lá từ bi nấu nước tắm để điều trị ghẻ.
Cây từ bi (cúc tần)
Một số bài thuốc từ cây từ bi
Theo y khoa cựu truyền, cây từ bi có vị cay đắng và có tính ấm. do vậy, khi bị cảm lạnh và sốt không ra mồ hôi, dân gian thường lấy cành và lá từ bi (khoảng 10 – 15 g), nấu lấy nước uống (1). Ngoài ra, cây từ bi còn được dùng trong nhiều bài thuốc như:
1. Điều trị thấp khớp và đau nhức xương khớp
- Cách 1 : lấy rễ cây từ bi (từ 15 g – 20 g mỗi ngày), nấu lấy nước uống.
- Cách 2 : lấy rễ cây từ bi (15 g – 20 g), đinh lăng (10 g), rễ cây hổ ngươi (20 g), rễ cây bưởi bung (20 g) và cam thảo dây (10 g), thảy cùng nấu lấy nước uống trong ngày. Tuy nhiên, cần lưu ý với cam thảo dây thì ta chỉ dùng thân rễ, không dùng hạt vì hạt có chất độc.
2. Dùng cho vết thương ngoài da (phần mềm) bị nhiễm khuẩn
- Thành phần : 40 g lá cây từ bi (lá tươi) và 20 g lá xạ can (lá tươi).
- Cách dùng : lấy hai loại lá trên rửa sạch, giã nát rồi đắp lên vết thương (2).
Các nghiên cứu về cây từ bi
- Hoạt tính kháng viêm : Theo tập san Journal of Ethnopharmacology , chiết xuất cloroform từ rễ cây từ bi có tác dụng chống viêm ( ).
- Hoạt tính chống oxy hóa : Theo tạp chí Phytotherapy Research , kết quả nghiên cứu trong ống thử và trên thực nghiệm cho thấy chiết xuất từ rễ cây từ bi có tác dụng chống oxy hóa đáng kể ( ).
- Hoạt tính hạ đường huyết : Theo tập san International Journal of Pharmacognosy and Phytochemical Research , kết quả thử nghiệm trên chuột cho thấy chiết xuất từ lá từ bi có tác dụng chống tiểu đường (làm giảm lượng đường trong máu) ( ).
Tham khảo:
- Võ Văn Chi, Cây thuốc An Giang , Ủy ban Khoa học và kỹ thuật An Giang, 1991, trang 177.
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam , tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 584.
- Antiinflammatory evaluation of a Pluchea indica root extract , , ngày truy cập: 18/ 02/ 2021.
- Antioxidant activity of the methanol fraction of Pluchea indica root extract , , ngày truy cập: 18/ 02/ 2021.
- Evaluation antidiabetic activity of various leaf extracts of Pluchea indica Less , , ngày truy cập: 18/ 02/ 2021.
