Tần giao là vị thuốc có cái tên khá lạ trong số các loài thảo dược thân cỏ. Tuy nhiên, cây này lại có nhiều điểm đáng chú ý như: là cây cỏ nhưng lại có thể sống lâu năm; cho rễ làm thuốc và đặc biệt là có thể điều trị nhiều loại bệnh.
Không chỉ thế, mặc dầu tần giao có vị cay đắng nhưng lại có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu (1) (2). Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu công dụng, cách dùng và những lưu ý khi dùng vị thuốc này, bạn nhé!
Về cây tần giao
Cây tần giao 秦艽 (còn được gọi là tần cửu, tần qua…), có tên khoa học là Gentiana macrophylla , thuộc họ Long đởm ( ).
Lá của cây có nhiều gân đồng thời đối xứng và không có lông, hoa màu lơ tím và rễ cây có màu trắng ngà, rễ cái hơi mập với nhiều rễ con.
Cây tần giao
Khi dùng làm thuốc, người ta nhổ rễ cây (tốt nhất là vào mùa thu, sau đó là mùa xuân), đem cắt bỏ phần phía trên cổ rễ và rễ con, chỉ lấy rễ lớn rửa sạch rồi phơi khô để cho ra dược liệu tốt.
Điểm đặc biệt của vị thuốc tần giao chính là mùi hương đặc biệt của nó. thành thử, khi mua về làm thuốc, bạn nên chú ý xem thuốc có thơm không và nên chọn loại rễ to, thơm dẻo, có màu vàng xám hoặc xám tro, thịt dày… Ngoài ra, xét về xuất xứ thì loại được thu ở Tứ Xuyên là tốt nhất (1) (2).
Rễ tần giao
Công dụng làm thuốc của tần giao
Theo y học cựu truyền, tần giao có vị đắng cay, tính bình (hoặc hơi lạnh) và có nhiều công dụng như:
- Thanh nhiệt lợi tiểu.
- Làm thư giãn gân cốt, điều trị chuột rút và co quắp gân xương.
- Điều trị phong thấp và gân xương tê đau do gió lạnh (giúp giảm đau).
- Điều hòa máu huyết.
- Điều trị hoàng đản.
- Giúp lợi đại tiện, điều trị đi ngoài ra máu.
- Điều trị lao nhiệt cốt chưng.
- Điều trị sốt sét.
Cách dùng : mỗi ngày, lấy từ 3 – 10 g, nấu lấy nước uống (có tài liệu ghi dùng từ 6 – 12 g).
Theo y khoa hiện đại, tần giao còn có nhiều hoạt tính như:
- Gây tăng đường huyết.
- Gây hạ áp huyết, hạ sốt.
- Giúp an thần, giảm đau và chống viêm (1) (2).
Lưu ý khi dùng tần giao làm thuốc
- Những người không bị thấp khớp kèm tiểu rắt thì không được uống.
- Người tay chân tê đau lâu ngày khiến cho thân thể suy nhược, huyết khí kém, thiếu máu… thì cũng không được uống.
- Người bị tiêu chảy hoặc các chứng do tỳ hư cũng không nên uống (1) (2) (4).
Vị thuốc dưới dạng khô
Các bài thuốc kết hợp
1. Điều trị nhức trong xương và sốt kéo dài
Bài thuốc này có tác dụng dưỡng âm, thanh nhiệt nên có thể điều trị các chứng trên.
- Thành phần : tần giao (10 g), đương quy (10 g), miết giáp (10 g), (6 g), tri mẫu (10 g) và 6 g.
- Cách dùng : lấy các vị trên xay nát thành bột rồi để dùng nhiều lần, mỗi lần uống 10 g bột ấy (1).
2. Điều trị chứng liệt dây số 7 ngoại biên
- Thành phần : tần giao (8 g), bạch chỉ Bắc (8 g), khương hoạt (8 g), củ đương quy (8 g), phục linh (8 g), xuyên khung(8 g), hoàng cầm (8 g); đảng sâm (12 g), độc hoạt (8 g), thục địa hoàng (12 g), bạch truật (12 g), bạch thược (8 g) và ngưu tất (cũng 12 g).
- Cách dùng : nấu lấy nước uống mỗi ngày càng thang (1).
3. Điều trị hoàng đản, ỉa chảy, chân tay đau nhức khi co lại, hay cảm thấy khát nước nhưng không muốn uống nước, nước giải ít và vàng.
- Thành phần : tần giao (5 g), bột hoạt thạch (2 g), nhân trần (5 g), cam thảo Bắc (3 g), liên kiều (3 g) và mộc thông (3 g).
- Cách dùng : lấy các vị trên nấu nước uống, mỗi ngày dùng một thang (2).
thông báo thêm
Theo Thần Nông bản thảo kinh , tần giao là vị thuốc có tính hàn nhẹ và có vai trò quan yếu trong y khoa cựu truyền để “tiêu trừ phong thấp” (kể cả mới phát hay lâu ngày đều có thể điều trị, giúp giảm tê đau hiệu quả) (4).
- Nguyễn Văn Quý – Nguyễn Phương , Thuốc Bắc thườ ng dùng , NXB y khoa, 2002, trang 134.
- Phạm Thiệp – Lê Văn Thuần – Bùi Xuân Chương, Cây thuốc bài thuốc và biệt dược , NXB y học, 2000, trang 279.
- 秦艽 , , ngày truy cập: 03/ 03/ 2021.
- Đào Ẩn Tích (Chu Tước Nhi dịch), Thần Nông bản thảo kinh , NXB Hồng Đức, trang 261.
