Hoa mẫu đơn đỏ, ở quê mình gọi là cây bông trang, cây bông trang đỏ. Nó là loại cây cảnh rất phổ thông vì vừa làm cảnh lại vừa làm thuốc.
Đặc biệt, với những nhà có theo đạo và phải cúng kiến hàng ngày thì cây trang đỏ lại càng được trân quý. Bởi lẽ, cụm hoa của nó rất to và đẹp, gồm nhiều hoa nhỏ tạo thành hình xim. Hơn nữa, cái màu đỏ không pha ấy – không chỉ làm sáng lên hình ảnh của cả lọ hoa mà còn mang ý nghĩa về sự trang nghiêm, may mắn, cát tường. Vào ngày Tết, bàn thờ ông Thiên của các gia đình Nam Bộ hầu như đều có bông trang.
Vài nét về cây trang đỏ (hoa mẫu đơn đỏ)
Cây trang đỏ có tên khoa học là Ixora coccinea , thuộc họ Thiến thảo: Rubiaceae ( ).
Ngoài tên này, cây còn được gọi là mẫu đơn đỏ, trang son, đơn đỏ, mẫu đơn hoa đỏ, long thuyền hoa, nam mẫu đơn… Đây là loại cây thuộc dạng gỗ bụi và khá lâu lớn.
Bông trang đỏ (hoa mẫu đơn đỏ), một loại cây cảnh được chuộng hiện giờ
Công dụng của cây trang đỏ (hoa mẫu đơn đỏ) theo y học cổ truyền
Theo dân gian, rễ, lá và hoa cây trang đỏ đều có thể dùng làm thuốc. Với rễ và lá trang đỏ, các công trình y học cựu truyền đã ghi nhận chúng với các công dụng như:
- Thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu.
- Hành khí, giảm đau.
- Hoạt huyết, tán ứ.
- Điều trị cảm sốt, nhức đầu.
- Điều trị phong thấp, đau nhức mình mẩy.
- Điều trị đau bụng do máu ứ và kinh nguyệt không đều.
- Điều trị kiết lỵ, đi tả và nước giải đục, tiểu ra máu.
- nhiệt huyết gây mụn nhọt, lở ngứa, mẩn ngứa.
Liều lượng : sắc uống từ 6 – 12 g rễ hoặc 20 – 30 g lá (2) (3).
Bên cạnh đó, hoa của cây (đã phơi khô) cũng được dùng làm thuốc trong các trường hợp như:
- Cảm sốt, nhức đầu.
- Điều trị kiết lỵ.
- Điều trị kinh nguyệt không đều.
- Điều trị ho ra máu.
- Điều trị viêm phế quản xuất huyết.
Liều lượng : sắc uống mỗi ngày từ 10 – 15 g. ngoại giả, khi bị đau mắt, có thể lấy hoa trang đỏ sắc lấy nước rồi rửa mắt (2) (3).
Mẫu đơn đỏ (trang đỏ)
Các nghiên cứu về hoạt tính của cây bông trang (hoa mẫu đơn đỏ)
- Tác dụng kháng khuẩn : Theo tập san Fitoterapia , chiết xuất ether và metanol từ lá trang đỏ phơi khô có tác dụng kháng khuẩn đáng kể (trong đó chiết xuất ether hoạt động mạnh hơn) ( ).
- Tác dụng chống oxy hóa : Theo tạp chí Bangladesh journal of pharmacology , chiết xuất methanol từ hoa trang đỏ có tác dụng chống oxy hóa mạnh mẽ (cao hơn cả vitamin C) ( ).
- Tác dụng chống ung thư : Kết quả nghiên cứu trên chuột cho thấy chiết xuất hoa trang đỏ giúp chống lại một số tế bào ung thư như: ung thư tuyến thực quản EAC, ung thư bạch cầu lymphocytic cấp tính ALL, ung thư bạch huyết cầu dòng tế bào tủy xương CML, các tế bào DLA và S 180… (theo tập san Cancer letters) ( ).
- Tác dụng bảo vệ tim : Hoa của cây trang đỏ được biết với tác dụng chống oxy hóa mạnh mẽ, do đó, nó cũng được coi xét tác dụng đối với sức khỏe của tim. Theo tạp chí Indian journal of pharmacology , chiết xuất methanolic từ lá trang đỏ cho thấy tác dụng bảo vệ tim trước độc tính do doxorubicin gây ra (thể nghiệm trên chuột) ( ).
- Tác dụng chống đi tả : Theo tùng san Journal of Ayurveda and Integrative Medicine , chiết xuất từ hoa trang đỏ có tác dụng chống lại ỉa chảy (thí nghiệm chuột bị đi tả) ( ).
- Tác dụng chống viêm : Theo tập san Pharmaceutical Biology , kết quả thí điểm trên chuột cho thấy chiết xuất nước từ lá trang đỏ có tác dụng chống viêm rõ rệt (cả viêm cấp tính và mạn tính) ( ).
Lưu ý
- Ngoài cây trang đỏ được đề cập trong bài viết này, dân gian còn dùng cây trang trắng với công dụng hao hao (cây trang trắng có dược tính yếu hơn cây trang đỏ, có tên khoa học là Ixora nigricans và khác với cây đơn trắng (hé mọ)).
- ngoại giả, cũng cần phân biệt cây trang đỏ trong bài viết này (còn được gọi là mẫu đơn) với cây mẫu đơn Trung Quốc, tức vị thuốc mẫu đơn bì, có tên khoa học là Paeonia suffruticosa .
Tham khảo :
Cây mẫu đơn Trung Quốc (mẫu đơn bì)
- Mẫu đơn đỏ , , ngày truy cập: 18/ 01/2020.
- Võ Văn Chi, Cây thuốc An Giang , Ủy ban Khoa học và kỹ thuật An Giang, 1991, trang 541.
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam , tập 1, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 814.
- Antimicrobial activity of Ixora coccinea leaves , , ngày truy cập: 18/ 01/2020.
- In vitro free radical scavenging activity of Ixora coccinea L , , ngày truy cập: 18/ 01/2019.
- Cytotoxic and antitumour principles from Ixora coccinea flowers , , ngày truy cập: 18/ 01/2020.
- Cardioprotective effect of methanolic extract of Ixora coccinea Linn. leaves on doxorubicin-induced cardiac toxicity in rats , , ngày truy cập: 18/ 01/2020.
- Antidiarrheal activity of flowers of Ixora Coccinea Linn. in rats , , ngày truy cập: 18/ 01/2019.
- Anti-inflammatory Activity of the Aqueous Leaf Extract of Ixora coccinea , , ngày truy cập: 18/ 01/2020.
