Cúc vạn thọ vô cương, ngay từ tên gọi đã cho thấy ý nghĩa của nó: ước mơ cuộc sống được khỏe mạnh, trường sinh. Không chỉ riêng Việt Nam mà rất nhiều quốc gia trên thế giới đều yêu quý loài hoa này.
Kỳ thực, chi Cúc vạn thọ (CVT) có đến 60 loài nhưng chỉ có một số loài được dùng làm thuốc (thường thấy nhất là cúc vạn thọ đơn và cúc vạn thọ vô cương kép).
Vài nét về cúc vạn thọ kép và cúc vạn thọ đơn
Hoa vạn thọ nói chung có mùi thơm hơi gắt mũi nhưng sắc màu của nó thì tuyệt. bình thường, vào ngày Tết hoặc các ngày rằm, bạn sẽ thấy người ta bày bán rất nhiều hoa vạn thọ. Đó thường là những chậu hoa hay những nhánh hoa cao to, tròn mũm và có màu vàng sáng, trông rất bắt mắt. Loại đó là vạn thọ vô cương kép, hay còn gọi là vạn thọ cao, có tên khoa học là Tagetes erecta , thuộc họ Cúc: Asterceae ( ).
Cây cúc vạn thọ vô cương kép (CVT cao), hoa to, thân nhánh cao
Tuy nhiên, thỉnh thoảng bạn sẽ thấy những chậu vạn thọ nhỏ hơn, thân chỉ cao khoảng 40 cm và các nhánh con lòe xòe xung quanh, hoa của nó cũng nhỏ hơn và có màu vàng đậm hơn. Đó là hoa vạn thọ đơn, hay còn gọi là vạn thọ lùn, có tên khoa học là Tagetes patula (2) (3).
Cúc vạn thọ đơn (cúc vạn thọ lùn), hoa nhỏ, thân nhánh thấp
Công dụng của cây vạn thọ kép
Hoa, lá và rễ cây vạn thọ kép (vạn thọ vô cương cao) đều có thể dùng làm thuốc. danh y Việt Cúc – người được nhân dân Nam Bộ xưng tụng là “ Tuệ Tĩnh thứ hai ” có viết về cúc vạn thọ vô cương như sau:
“ vạn thọ hoa bình, nhẫn, vị thơm
Thanh tâm, giáng hỏa lại tiêu đờm.
Cây thì thông khí, ho, phong trị
Lá mát phổi gan, giải nhiệt hơn ” (4).
Trong y học cổ truyền, từ lâu, hoa vạn thọ đã được dùng trong các bài thuốc điều trị ho gà, viêm khí quản, viêm miệng, nhức răng và đau mắt (10 – 15 g thuốc sắc mỗi ngày). mặc dầu hoa của nó có mùi hương hơi gắt và có vị đắng nhưng dùng làm thuốc thì khá thuận lợi.
Bên cạnh hoa thì lá vạn thọ vô cương kép cũng thường được dùng chung với hoa trong các trường hợp như:
- Thanh nhiệt, hóa đàm.
- Nhức đầu, hoa mắt và đau mắt.
- con nít kinh phong, cảm mạo.
- Điều trị sưng vú và quai bị.
Liều lượng : Mỗi ngày sắc uống từ 4 – 12 g hoa, lá (2) (3).
Bên cạnh đó, nếu bị viêm tuyến mang tai (hay viêm vú), có thể lấy một lượng bằng nhau hoa vạn thọ kép với và kim ngân hoa, giã nát rồi trộn với giấm và đắp lên da (4). Nếu da bị viêm mủ , có thể nghiền rễ và lá cây tươi rồi đắp lên (4).
Bệnh hen suyễn : ngoại giả, người bị bệnh hen cũng có thể dùng kết hợp cúc vạn thọ kép với thài lài tía, rau cần trôi, tinh tre mỡ, củ tầm sét và rễ cây bạch đồng nữ (mỗi vị 10 g), sắc uống trong ngày (2) (3).
Tham khảo :
Công dụng làm thuốc của cúc vạn thọ đơn
CVT đơn cũng có vị đắng nhưng tính bình và ít được dùng làm thuốc hơn so với CVT kép. Loại này được biết đến với các công dụng như: thanh nhiệt, lợi thấp, điều trị ho và lỵ (sắc uống 12 – 20 g mỗi ngày) (2) (3).
Một số nghiên cứu về cúc vạn thọ vô cương kép
- Hoạt tính chống oxy hóa : Theo tạp chí Fitoterapia , nhiều hoạt chất có trong chiết xuất hoa vạn thọ kép đều có tác dụng chống oxy hóa, trong đó, quercetagetin là loại có khả năng chống oxy hóa mạnh nhất ( ).
- Hoạt tính chống sâu bọ : Theo tập san Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine , chiết xuất etanolic từ hoa vạn thọ kép có tác dụng chống sâu bọ, cụ thể là loài muỗi Culex quonthefasciatus – loài muỗi trung gian truyền bệnh cho người ( ).
- Giúp giảm chai sạn bàn chân: Một đánh giá thí nghiệm về vai trò của cúc vạn thọ vô cương đối với các vết chai sạn bàn chân đã cho thấy CVT có tác dụng hăng hái đối với các vết chai sạn: làm giảm độ dài, độ rộng và cả sự đau đớn do các vết chai sạn gây ra ( ).
- Hoạt tính giảm đau : Kết quả nghiên cứu thực nghiệm cho thấy với liều lượng hạp, chiết xuất từ hoa vạn thọ vô cương có tác dụng chống viêm và giảm đau ( ).
Tham khảo :
- vạn thọ vô cương , , ngày truy cập: 19/ 01/ 2020.
- Nguyễn Văn Đàn – Vũ Xuân Quang – Ngô Ngọc Khuyến, Cây hoa chữa bệnh , NXB y học, 2006, trang 102.
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam , tập 1, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 591.
- Võ Văn Chi, Cây thuốc An Giang , Ủy ban Khoa học và kỹ thuật An Giang, 1991, trang 178.
- Investigation into the antioxidant activity and chemical composition of alcoholic extracts from defatted marigold ( Tagetes erecta L.) residue , , ngày truy cập: 19/ 01/ 2020.
- Tagetes erecta Linn. and its mosquitocidal potency against Culex quinquefasciatus , , ngày truy cập: 19/ 01/ 2020.
- Podiatric Treatment of Hyperkeratotic Plantar Lesions with Marigold Tagetes erecta , , ngày truy cập: 19/ 01/ 2020.
- Studies on the antioxidant and analgesic activities of Aztec marigold ( Tagetes erecta ) flowers , , ngày truy cập: 19/ 01/ 2020.
